Page 78 - alanya dergi sayi 27

‫صمغ درخت گز‬

‫درخت گز‬ ‫گز‬

‫از'' مان'' تا'' انگبین''‬ ‫‪Maryam Mamdouh,‬‬
‫‪PhD Candidate, Borås, Sweden‬‬

‫مریمم‪m‬م‪o‬د‪c‬و‪.‬ح‪mariam@persisca‬‬
‫فارغالتحصیلدانشگاهتهران‪،‬ایران‬
‫پژوهشگر‬

‫مانها یا شیرابه های قندی که به طور طبیعی از گیاهان مخصوصی تهیه می شوند‪ ،‬به عنوان یکی از محصولات فرعی مراتع و جنگلها‪ ،‬از جایگاه ویژه ای برخوردا نرد‪ .‬در تورات دوبار از مان نام برده شده است ‪ :‬مان چیزی دانه دانه است‪ .‬اندازۀ �آن تقریباٌبه اندازۀ شبنم یخ زده‬
‫است و قبل از اینکه توسط خور�شید نابود گردد باید جمع می ش‪.‬د‬
‫بعضیاعتقاددا نردریشۀلغتمانازلغتمنودرمصریبهمعنیغذاگرفتهشدهوبعضیمعتقدندکهمانمعادلصمغدرختگزاست‪.‬درمی�شناکهتفسیرشفاهیتوراتاستمانمادهایاستفرازمینیکهدرروزششم�آفرینشتوسطخداوندایجادشدهاست‪.‬گز‬
‫انگبینیاانگبینگونازخانوادۀمانهانوعیمادۀخوراکیسفید نرگوعسلماننداستکهم�ستقیمبهو�سیلۀحشرهپ�سیلگزبررویگیاهگونیاخارانگبینتولیدمیشود‪..‬تنوعاقلیمیدرایرانسببظهورمانهاییمنحصربهفردبافرمولا�سیونخاصومکانیزمتولید‬
‫گز انگبین‬ ‫ناامسپ�تسیعلصاگ َرهونویاشپه�دسییالگسزتعامشلگفمولتدانماگینزمبعهنراومانفبگبهیگنزکاهسازتد‪.‬رمخاتنچیاه‬ ‫است ‪ .‬حشرۀ کوچکی به‬ ‫گز انگبین‪ ،‬گز علفی‪ ،‬شیر خشت‪ ،‬ترنجبین‪ ،‬و بید خشت‬ ‫شده که از سالیان پیش مورد توجه حکمایی چون ابن سینا قرار دا�شته است‪.‬مانهای مهم ایران‬ ‫پیچیده‬
‫هایی به همین‬ ‫به گز اصفهان هویت داده‬ ‫در گذ�شته دا�شته است‪� .‬آنچه به گزشی یرن معروف است و‬ ‫مهمت یرن محصولات مرتعی است که نقش مهمی در حفظ مراتع و در �آمد زایی برای مردم منطقه‬ ‫یکی از‬
‫ببگهوزداناهن‪،‬داگببزهۀیتپیرن بشندهدسکوهسترومتکییب�آیدسادوق‪ .‬بهدافطوعبوبرریگماکهلاریهیایاندیگرمبخیبرنوتداطگبرازهانی�آگنویباتیاسمنییناهتا‪.‬خاایزرماانخنتگلگببییفنن‪،‬هااخمانملهایمتحویامعنسبادهنزدیج‪،‬اسقپنید‪،‬سشاالکزکراشل�یسورتۀلفپعاادرهوکبردربۀداویودهنمگخیینتاهواتکغنبذویهمهقکجاوردیهیقونوشدسهادرزتشاشولهریاددزانمویگیتباکیمننیدکنایهِد‪،‬نداعورامکلیل�م‪،‬سواییمدعاننزیسدتهولتوی‪،‬فدعقاحنرلادارسطتبیوعتالاتی�هتساتوفباسددهطکرورحند‪.‬یشعراارهمتلشساتیکولدیینعدممکلنیینددشهۀبنیمادهتنوویلایعگدطزعانشسگبرالبیبنارشح‪.‬طدرشرفۀکمویچکننکدپ‪�.‬انسیگبیلنَگ َودانرایایپ�آ�نستییل‬ ‫نام یعنی‬
‫بیوتیک‬
‫گزاست‬
‫پ�سیلگزچگونهانگبینتولیدمیکند؟‬
‫مرغ و به نرگ زرد روشن‬ ‫قرار می دهند‪ ،‬هر حشرۀ ماده به طور متوسط ‪ 156‬عدد تخم می گذارد‪ .‬تخم ها شبیه تخم‬ ‫بپه�سیطوللها‪5‬ی‪ 3‬ب‪/‬ال‪0‬غمنیلریوممتاردههجسفتتنگدی‪.‬ربیرگکچردهههوایحی کشهراروت میا�آندههاتتخخممهگاذایرخیوادنجارامبمریروشیوبدرگحچوهلهماحویر َگگَلوبنرو بگ اهصصلویربهتنیحوکییتاادمویردیشونفدبکرهردوو لیبگۀلکبنرارگ ای بصهلهیم‬
‫از شهد و شیرۀ گل ها و‬ ‫می چسبند‪ .‬پس از یک ماه نوزادان پ�سیل متولد می شوند‪ .‬حشرات کامل پ�سیل با تغذیه‬
‫گیاه میز بان �آمادۀ گذراندن زم�ستان بر روی گیاه گون می شوند ‪ .‬حشره در سال یک نسل تولید می کند‪ .‬ترشحات حشره به صورت ر�شته های نخی شکل و یرز‪ ،‬به نرگ سفید روی شاخه های گون های بارور دبده می شوند‪ .‬پس از تولید گز انگبین‪� ،‬آن را می چینند‪.‬‬
‫روش معمول و �آسان بهر‌هبرداری از گزانگبین ا�ستفاده از ظرفی با نام محلی دوال یا �سیله است‪ .‬دوال متشکل از یک قطعه چوب به شکل تقریبا دایر‌های است که صفحه نازکی از جنس چرم بز یا گوسفند را در بر گرفته است‪ .‬هنگام بهره برداری �آن را یزر سرشاخ‌ههای‬
‫گون م ‌یگینرد و با یک قطعه چوب سرپهن شبیه راکت تنیس روی سرشاخ‌هها م ‌یکوبند که در برخی مناطق به �آن کوبه م ‌یگویند‪ .‬اما گاه مردم برای بهره برداری از این محصول اقدام به چوب زنی گیاه گون می کنند که باعث صدمه به درخت و حشره می شود‪ .‬در گذ�شتۀ‬
‫انگبین مورد بررسی بود‪ .‬بررسی های انجام شده برای ردیابی و امکان �سنجی انتقال این حشره از اصفهان و چهارمحال بختیاری به‬ ‫از زاگرس مرکزی به عنوان زی�ستگاه اصلی حشرۀ مولد گز‬ ‫َگگ َوزدنر‪،‬اا��سستتااننهلار�یساتاصفنها‪،‬نن‪،‬شاچنهاداردمحکاهلدبخرتمیناارطیقومبخختلشهفابییه‬ ‫مراتع‬ ‫نه چندان دور و در‬
‫در اغلب این مناطق هیچ �آثاری از وجود این این حشره و محصول �آن دیده نمی شود و میزان تولید �آن در اغلب مناطق به صفر‬ ‫دلایلمتفاوتجمعیتاینحشرهکمشدهاست‪ ،‬بطوریکه‬ ‫مولد‬ ‫مناطق فاقد پ�سیل‬
‫ر�سیده‪ .‬ازاواخرشهریوروزمانیکهن�سیمهایخنکپ ِائیزیمیوزد‪،‬دانههایبراقوزرد نرگیهمانندارزنازدرختچههایگزانگبینبدستمی�آیدکههمانعصارۀگزانگبیناس ‪.‬ت‬
‫گز‪ ،‬نامی که مزۀ نصف جهان را دارد‪ ،‬از زمان صفویه و همزمان با شکوفا شدن مجدد هنر و فرهنگ ایرانی در اصفهان بوجود �آمده است‪ . .‬گز یکی از تنقلات شییرن و معروف سنتی ایران است‪ .‬مواد لازم برای تهیۀ �آن انگبین‪ ،‬سفیدۀ تخم مرغ‪ ،‬شکر‪ ،‬مغز بادام ‪ ،‬پ�سته‪،‬‬
‫فندق‪ ،‬خلال بید مشک‪ ،‬هل و گلاب است وبندرت از کاکائو و میوه ا�ستفاده می شود‪ .‬از هیچگونه روغن و چربی و نشا�سته یا �آرد و مواد نگهدا نردهدر تولید �آن ا�ستفاده نمی ش‪.‬ود‬
‫�آنچهبهگزاصفهانهویتوبهادادهاستعصارۀگزانگبیناست‪ .‬درجهمرغوبیتگزبهمقدارگزانگبینبکاررفتهشدهدرگزب�ستگیدارد‪.‬اخیراٌدربعضینقاطدیگرکشورنیزگزتولیدمیشودولیدرکتبتاریخیبصورتمستندتولیدانمختصاصفهاناس ‪.‬ت‬

‫‪https://fa.wikipedia.org http://www.antiquegaz.ir https://fa.wikipedia.org/wiki http://medplant.ir‬‬

‫‪77‬‬