Page 47 - Hand in Hand - Editie 5

Abe Lenstra
Dat het refrein van Hand In Hand een bestaande melodie is, is duidelijk. Dat hebben Jaap Valkhoff en Johnny Hoes nooit ontkend. Ze zijn wel de eersten die de compositie hebben vastgelegd bij muziekauteursrechtenbeheerder BUMA. Jaap Valkhoff: ‘Ik zong het refrein door de telefoon voor, maar
er waren daar geen auteursrechten bekend.’ Na het doorsturen van
het notenschrift krijgt Valkhoff ook schriftelijk bevestigd, dat er geen toondichter bekend is. In 1958 komt het refrein al voor in een liedje van Abe Lenstra, de eerste zingende voetballer. Geen Woorden, Maar Daden heet het, en is gecomponeerd door Bert Grijsen met tekst van René Berg, Stan Haag en Ger Rensen. Vier maten heeft het refrein, maar pas bij acht maten is er sprake van een compositie. Valkhoff wordt zo dus officieel de componist en tekstdichter van Hand In Hand.
SVV
Maar er melden zich andere auteurs. In het voorjaar van 1963 ontbrandt een discussie in Het Vrije Volk. Nico Schoolenberg uit Dordrecht claimt het lied geschreven te hebben voor het kampioenschap van Emma in 1937. Op dertienjarige leeftijd(?!) zou hij Ahoy kameraden, Ahoy voor Emma één! hebben bedacht. Leen de Bruin uit Schiedam toept over en beweert het lied al in 1934 te hebben geschreven voor het dertigjarig bestaan van SVV. Klinkt iets plausibeler, want SVV past beter in het metrum. In de clubbladen van SVV is daar echter niets van terug te vinden, terwijl De Bruin bijna elke maand wel een liedtekst of gedicht schreef. Wel is Hand In Hand massaal gezongen door SVV-supporters bij
het landskampioenschap in 1949. Pas in augustus van dat jaar verschijnt
het refrein in een gedicht van Leen
de Bruin. In het officiële clublied van SVV uit 1914 zijn geen woorden of daden te vinden. De eerste keer dat de uitdrukking ‘geen woorden maar daden’ in het clubblad verschijnt, is in een artikel van trainer Kees van Dijke, nota bene oud-speler van Feyenoord.
COAL
Het is onduidelijk bij welke club Hand In Hand het eerst is gezongen. Clubbladen en kranten geven geen uitsluitsel. COAL heeft de beste
papieren: ‘We hebben ze weer gehoord, langs vele tribunes, in
vele toonaarden, die schone hymne ‘Geen woorden maar daden’. Het Rotterdamse COAL (spreek uit Cowal) is er indertijd mee begonnen. (...) Geen woorden maar daden! Hebt u ooit
een zinrijker woord gehoord?’ Aldus A.H. Kenters in de Sportkroniek van 4 augustus 1947. Dat is net iets eerder dan dit bericht uit De Feijenoorder van november 1948: “Onze lijfspreuk ‘Geen woorden maar daden’, leverde ons een 5-0 overwinning op tegen The Rising Hope. Goed zo boys.”
De oudste verwijzing naar Geen Woorden, Maar Daden in de kranten leidt toch weer naar Feyenoord: ‘De supporters van de verschillende clubs hebben zoo hun eigen lied. En dat die liederen niet maar willekeurig zijn gekozen, dat zij integendeel als het ware ‘aangemeten’ zijn. Feijenoord bewees zulks verleden week en
R.F.C. bewees het gisteren. Want het was toch wel een daad van belang Haarlem een nederlaag van maar eventjes 6-0 toe te brengen! Geen woorden, maar daden.’ Aldus het Rotterdamsch Nieuwsblad van
6 december 1943.
ASV
Uiteindelijk duikt er in de discussie in Het Vrije Volk de ASV Marsch uit 1927 op. Met een iets afwijkend refrein, maar zeker de basis voor alle andere versies. De ASV was
de Atlantic Sport Vereeniging, de sportvereniging van de Holland- Amerika Lijn. Het lied is geschreven door Isé Joëls, kapelmeester op het schip de Volendam. Vermoedelijk is het door de bemanningsleden van de HAL over Rotterdam verspreid, als zij een wedstrijd van hun favoriete club bezochten. En er is bladmuziek van!
Hand in hand, kameraden
Hand in hand, werkt allen mee
Niet veel woorden, maar veel daden, Lang leve A.S.V.
Wilhelm Speidel
De herkomst van de tekst is dus opgelost, maar waar komt de muziek vandaan? Bij tekst en muziek van de ASV Marsch staat Isé Joels vermeld, maar de discussie in Het Vrije Volk krijgt een nieuwe wending door een ingezonden brief
van L. v.d. Steen, Willemstraat 12, Slikkerveer. In 1923 kocht hij op
de Rotterdamse boekenmarkt een tweedehands zangalbum uit 1887 met Duitse volkswijsjes, kinder- en marsliederen. Een van de liedjes gebruikte hij korte tijd later voor een kinderoperette. Hij heeft zelfs de uitgever om toestemming gevraagd en dat verzoek werd gehonoreerd. “En op de wijs van dat liedje wordt nu ‘Hand in hand’ gezongen...De uitgever van het album was Franz Portius
in Leipzig en de componist heette Wilhelm Speidel.”
Op zoek naar Wilhelm Speidel
Discussie gesloten, lijkt het. Maar ondanks de bijzonder gedetailleerde omschrijving van Leen van der Steen is nu al meer dan zestig
jaar geen bundel opgedoken met
die compositie. Jan Oudenaarden, Roland Vonk, Jimmy Tigges en ondergetekende en recent nog
Erik van den Berg hebben stad en land afgezocht naar elk spoor van Wilhelm Speidel en Franz Portius. Zonder resultaat. Vonk en Van den Berg zijn zelfs naar het adres in Slikkerveer geweest en hebben dochter en kleindochter Van der Steen opgespoord. De bundels zijn weggegooid, maar het is volgens beiden ondenkbaar dat vader/opa een grap heeft uitgehaald. Ooit moet er toch iets opduiken, zou je zeggen.
Omstreden
Hand In Hand is marsmuziek en heeft onmiskenbaar iets Duits. Isé Joëls woonde enige jaren in Hamburg
en kan de melodie daar hebben opgepikt. Veel oudere Feyenoorders vonden het een SS-lied. Dat kan
ook te maken hebben met het feit, dat de uitdrukking ‘geen woorden maar daden’ in de jaren dertig vooral gebruikt werd door nazi’s
en fascisten. De Nederlandse NSB gebruikte het tijdens de bezetting om vrijwilligers voor het oostfront
te werven. De combinatie met kameraden associeer je weer eerder met het socialisme en de arbeidersbeweging en ook daar
was de kreet populair. Journalist Rudi Kagie schrijft dat zijn vader
het een moffenlied noemde, omdat Duitse soldaten het tijdens de oorlog zongen. Wordt vervolgd?
JANUARI 2025
47