Page 29 - STAV 127 10.08.2017
P. 29
narod s osjećajem zajedničkog porijekla, za- nasuprot stanovništvu seoskih naselja – se- doktrina uvodi pojam građanske klase – bur-
jedničkim jezikom, običajima i tradicijom, ljacima. Ovakva je podjela napuštena jer se žoazije, naspram u kapitalizmu stvorene rad-
počesto i vjerom te identitetom. Naciona- smatra kulturološki stereotipnom, ideološ- ničke klase. Službena je nominacija u socija-
lizam je bio najšira platforma građanskih i kom predrasudom. Danas se građanin smatra lističkoj Jugoslaviji za stanovništvo koristila
političkih revolucija u posljednja dva stolje- sinonimom za državljanina. To nije uvijek izraz radni ljudi i građani, a izraz građanske
ća. Neki moderni teoretičari (H. Ottman u bio slučaj s obzirom na to da je pojam evo- koristila za nemarksističke, nesocijalističke
kritici B. Barbera) smatraju da je rodoljublje luirao iz koncepta građanina u starogrčkim ideologije, društva i države. Zbog ovoga, do-
nužan sastojak svakog građanskog društva. polisima. Pod njim su se tada podrazumije- bar dio bh. “građanskih” stranaka ima pro-
Specifičnost BiH zbog institucionalne ute- vali isključivo slobodni muškarci. Građanin blem s ukupnošću političkog i ideološkog
meljenosti triju političkih naroda, što je sta- je član rodovske file (plemenske zajednice) naslijeđa jer moderan pojam građanskog
nje koje će dugo potrajati i nije vjerovatno i fratrije (bratstva) s pravom sudjelovanja u koncepta nikako ne ulazi u okvire marksi-
da će se mijenjati ka stvaranju jedne nacije, javnom životu, a to je pravo mogao izgubi- stičke i samoupravno-socijalističke prakse,
odnosno političkog naroda, proizvodi para- ti atimijom (gubitak časti, oduzimanje gra- na koju se također pozivaju.
doks da se rodoljublje smatra negrađanskim, đanskih prava) ili progonstvom. Klisteno- Savremeno značenje izraza građanin te-
čak i da se ispoljavanje identitarnih odred- vom reformom (510. p. n. e.), građanska i melji se na konceptu jednakosti u pravima
nica kao što su jezik, vjera ili običaji smatra politička prava priznata su mnogim stran- koju su provele građanske revolucije. Svi su
nemodernim, iako su upravo one temeljni cima i oslobođenim robovima. U helenistič- državljani postali građanima. Otad se izraz
dio korpusa građanskih prava. ko doba gubi se značenje pojma građanin u “građanin” u višestranačkim sistemima če-
tradicionalnom smislu, jer su gradovi, kao sto koristi za osobe koje aktivno koriste svo-
Pitanje je, zapravo, zašto se građanin glavna uporišta robovlasnika, zavladali nad ja građanska prava i vrše građanske dužno-
ili politička organizacija koji potenciraju seoskim okruzima. sti. Građanin je svaki državljanin koji uživa
nacionalnu emancipaciju imaju smatrati određen skup građanskih i državnih prava
negrađanskim dok zastupaju sasvim gra- Koncept je preuzeo Rim koji je za vrije- bez obzira na klasnu, nacionalnu ili rasnu
đanski koncept ljudskih prava, demokra- me širenja imperije status građanina zadržao pripadnost, spol, socijalno porijeklo. Od opse-
tije, pluralizma, ravnopravnosti i političke samo za osobe rodom iz Rima, dok su osta- ga tih prava i mogućnosti njihovog stvarnog
inkluzivnosti, bez kojih ne bi ni mogli slo- li pod rimskom vlašću bili podanici. Rim je uživanja zavisi i položaj građanina u državi.
bodno djelovati. Šta to nacionalne stranke, vremenom dijelove stanovništva pokorenih U socijalističkim zemljama građanima se ga-
posebno SDA, kao prva demokratska stran- provincija inkorporirao u svoje građanstvo, rantiralo uživanje ličnih i političkih prava te
ka osnovana u Bosni nakon 1945., zastupa- što je dovršio 212. godine imperator Karaka- ekonomsko-socijalnih i prava iz solidarno-
ju što je protivno građanskom konceptu ili la, davši svim slobodnim podanicima status sti. S aspekta uživanja pojedinih građanskih
krše građanska prava, a šta to “građanske” rimskog građanina. Uspostavom feudalizma prava (osim isključivo državljanskih) pojam
stranke legitimira kao zaštitnike građanskog u Evropi, pojam građanina ograničava se na građanin postaje širi od pojma državljanin,
principa ako u obnašanju vlasti do kraja po- stanovnike srednjovjekovnih gradova. Prvi tako da obuhvata sve pojedince koji žive na
štuju nacionalni ključ u raspodjeli funkcija, su građani regrutirani sa sela, od odbjeglih državnoj teritoriji. Ta ravnoteža izvršavanja
i to ne smatraju nimalo diskutabilnim? Čak kmetova, i bavili su se zanatima i trgovinom. dužnosti i korištenja prava jeste ključ za ra-
im njihovi zastupnici mijenjaju nacionalne Razvoj robno-novčanih, kasnije i kapitalistič- zumijevanje građanskog koncepta i po tome
dresove kako bi ušli u kvotu drugog naroda kih odnosa i sve veća podjela rada između se može ocjenjivati “stepen građanskog” kod
i bili izabrani ili delegirani. Naime, tu je i sela i grada izazvali su postepeno formira- pojedinaca i organiziranih skupina, strana-
kvaka. Kada bi nacionalnu ravnopravnost, nje građanskog “staleža”. Građani, zavisni ka, udruženja, institucija. Građanin bi danas
koja uključuje i pravo na ispoljavanje, zašti- od feudalaca na čijoj se zemlji grad nalazio, trebao biti pojedinac koji ne šteti drugom,
tu i unapređenje svih odrednica nacionalnog od XI vijeka vode borbu za veće slobode. U stvara najveće moguće i dopuštene vrijedno-
identiteta kao i ravnopravnu zastupljenost, lombardijskim gradovima stekli su samo- sti i posjeduje svijest o stvarnim potrebama
doveli u pitanje, bili bi s pravom prozivani stalnost i kontrolu nad okolnim seoskim društva te aktivno učestvuje u njihovom una-
da krše građanska prava. Sami su se, stoga, područjem, stvorivši gradove-države. U dru- pređenju, čime odgovorno utječe na vlastitu
stavili u paradoksalan položaj da, zastupajući gim evropskim zemljama izvojevali su punu i budućnost šire i uže zajednice.
građanski koncept, zanemaruju temeljne gra- samoupravu, prava komune (grad-komuna), Nacija je, sa stanovišta većeg dijela evrop-
đanske vrijednosti, čime gube na vjerodostoj- dok su neki francuski dobili prava polovične skog iskustva, politički osviješten narod
nosti i pokazuju kako nemaju argumenata. Iz samouprave. Pravni položaj građana bio je koji ima svoju teritoriju, zajedničko porije-
tog paradoksa proizlazi shizofren diskurs u utvrđen gradskim privilegijama od feudal- klo, historijsku svijest te jezično, kulturno
kojem je moguće da samoproklamiran “gra- ca ili vladara. Od 13. stoljeća ograničava se i ekonomsko jedinstvo. Naravno, teritorija
đanski” političar proziva svoje “nacionali- vlast apsolutista. U Engleskoj Magna Char- se ratovima mijenja, pa otud moderan pojam
stičke” neistomišljenike, brojeći im etnička tom 1215. ograničena je vlast kralja u korist nacionalne manjine u drugoj državi. Nacija
krvna zrnca, nekima se izrugujući imenom, dijela građana, barona. Slijede državni akti je i, temeljem nekih drugih, naročito ame-
a nekima porijeklom iz “mješovitog” braka, kojima se proklamiraju i osiguravaju poje- ričkih iskustava, politička zajednica okuplje-
uopće ne shvatajući kako sam sebe pobija, ali dina prava širih slojeva građana: Petition na pravnim i ekonomskim normama unutar
i ÄŤini kriviÄŤno djelo. of Rights 1628; Habeas Corpus Act 1679. jedne drĹľave, politiÄŤki narod. Bosna i Her-
Ĺ TA KAZUJE TEORIJA i Bill of Rights 1689. U drugim evropskim cegovina, historijskih razloga radi, mogla bi
drĹľavama pojavljuju se zakoni koji garanti- biti svrstana u ovu drugu definiciju, iako je
Zavirivanjem u teoriju neće se naći jed- raju pojedina građanska prava, uglavnom historijsko iskustvo specifično, a nacionalna
noznačni odgovori na dileme niti smiriti ovaj povlaštenih klasa. identifikacija s narodima iz susjedstva no-
konflikt. Ipak, dobro bi bilo, za “građanske”, vijeg je datuma, te se zbog toga teško mogu
ali i “nacionalne” stranke i političare, ponovi- Američka Deklaracija nezavisnosti (Dec- porediti iskustva Švajcarske konfederacije
ti osnovna znanja iz evropskog pojmovnika. laration of Independence 1776) i Bill of Rights ili Belgijske federacije ili SAD s historijski
1787. jesu prvi akti proklamacije i garancije više ili manje unitarnom Bosnom. Tek je
Građanin je izraz koji, ovisno o pravnom, uživanja određenih ličnih i političkih prava Daytonski sporazum Bosnu i Hercegovinu
sociološkom ili historijskom kontekstu, ima svim građanima. Ove ideje usvaja Francuska odredio kao državu dvaju entiteta i kasnije
razliÄŤita znaÄŤenja u razliÄŤitim drĹľavama. revolucija u Deklaraciji o pravima ÄŤovjeka i jednog distrikta i uveo princip promjenjivo-
Demografska definicija pod građanima po- građanina (Declaration des droits de l’hom- sti, prilagodbe. n
drazumijeva stanovništvo gradova, odno- me et du citoyen 1789), što se potvrđuje ame-
sno urbanih naselja u nekoj regiji ili drĹľavi, riÄŤkim i francuskim ustavima. MarksistiÄŤka
STAV 10/8/2017 29
