Page 133 - Қодирова_электрон монография 2024
P. 133

СО2  газини  ажралиб  чиқиши  уларни  бир  қатор  мураккаб  тупроқ
            хоссалари  ва  табиий  омилларга,  шу  жумладан  органик  модда

            миқдорига,  тупроқларни  кимёвий  ва  физикавий  хоссаларига,
            микрофлоранинг миқдорига ва гидротермик шароитларга боғлиқ.
                   Тўқ  тусли  бўз  тупроқларда  тоғ  жигарранг  тупроқларга

            нисбатан  нафас  олиш  жадаллиги  сезиларли  пастлиги  кузатилди.
            Лёссларда  шаклланган  тўқ  тусли  бўз  тупроқларда  нафас  олиш
            жадаллиги 4,88 СО2/100г бўлса, учламчи ётқизиқларда шаклланган

            тўқ  тусли  бўз  тупроқларда  эса  жуда  кам,  яъни  3,60  СО2/100г  ни
            ташкил этди. Қуйи қатламларда (50-70 см) карбонатлар миқдорига
            боғлиқ равишда ўзгаради.
                   Бўз  тупроқлар  суғориладиган  тупроқларда  нафас  олиш

            жадаллиги  уларнинг  гумус,  озиқа  элементлари  ва  микробиологик
            фаоллигига боғлиқ равишда тупроқ қатламлари бўйлаб аста-секин
            ўзгаради (28-расм).


                                                                         12
                             12
                                                                         10
                             10
                              8                                           8
                              6                                           6

                              4                                           4
                              2                                           2

                              0
                                   1    2     3     4                     0   1   2   3   4   5   6
                     Тупроқ нафас   4,8  6,4  7,6  11,2
                    олиш жадаллиги                               Тупроқ нафас   3,7  4,7  5,1  6  6,4  8,1
                                                                олиш жадаллиги
                                            а)                                                            б)
              28-расм. Тоғ ва бўз тупроқлар минтақаси тупроқларининг нафас олиш
                                                    жадаллиги
                   а:  1-учламчи  ётқизиқларда  шаклланган  тўқ  тусли  бўз  тупроқ;  2-лёссларда
            шаклланган тўқ тусли  бўз тупроқ;  3-тоғ  жигарранг карбонатли тупроқ;  4-тоғ  жигарранг
            типик тупроқ.
                   б:  1-суғориладиган  ўтлоқи-бўз  тупроқ;  2-эскидан  суғориладиган  оч  тусли  бўз
            тупроқ; 3-янгидан суғориладиган типик бўз тупроқ; 4-эскидан суғориладиган бўз-ўтлоқи
            тупроқ; 5-эскидан суғориладиган ботқоқ-ўтлоқи тупроқ; 6-эскидан суғориладиган ўтлоқи
            тупроқ

                   Сурхондарё  воҳаси  бўз  тупроқлар  минтақаси  суғориладиган

            тупроқлари орасида тупроқ нафас олишининг максимал кўрсаткичи
            эскидан  суғориладиган  ўтлоқи  (8,1  мг  СО 2/100  г  тупроқ)
            тупроқларда  кузатилди,  энг  кам  кўрсаткичи  эса  янгидан



                                                         119
   128   129   130   131   132   133   134   135   136   137   138