Page 136 - Қодирова_электрон монография 2024

Юқоридагилардан келиб чиққан ҳолда тадқиқотларимиз
давомида ўрганилган ҳудудда тарқалган тупроқларнинг асосий

генетик гуруҳларида гидролитик ва оксидловчи-қайтарувчи
ферментлар фаоллигининг ўзига хос хусусиятлари ва уларга
деградация (эрозия, шўрланиш) жараёнларининг таъсири ўрганилди.

Инвертаза. Маълумки, инвертаза сахарозани глюкоза ва
фруктозагача гидролизлайди. Инвертаза барча тупроқ типларида
учрайди ва тупроқнинг биологик фаоллигини тавсифловчи муҳим

ферментлардан бири ҳисобланади. Ҳозирги вақтда инвертаза
фаоллиги назарий ва амалий тупроқшуносликда тупроқлар
классификациясида генетик хусусиятларига тегишли масалаларни
ечишда, шунингдек, тупроқнинг биокимёвий фаолигига

тупроқларнинг маданийлашганлик ва эрозияланганлик даражаси,
ўғитлар ва маданий ўсимликлар таъсирини баҳолашда кенг
қўлланилмоқда.

Тадқиқот натижаларига кўра, инвертаза фаоллиги
тупроқларнинг органик моддалар билан таъминланганлигига
чамбарчас боғлиқ равишда ўзгариши кузатилди (29-расм).

20 20
17,5 17,5
15 15
12,5 12,5
10 10
7,5 7,5
5 5
2,5 2,5
0 0
1 2 3 4 1 2 3 4 5 6
Инвертаза 2,6 4,5 10,6 18,4 Инвертаза 3 3,1 3,15 6,6 6,9 7,1

а) б)
29-расм. Тоғ ва бўз тупроқлар минтақаси тупроқларида инвертаза
фаоллиги
а: 1-учламчи ётқизиқларда шаклланган тўқ тусли бўз тупроқ; 2-лёссларда
шаклланган тўқ тусли бўз тупроқ; 3-тоғ жигарранг карбонатли тупроқ; 4- тоғ жигарранг
типик тупроқ.
б: 1-суғориладиган ўтлоқи-бўз тупроқ; 2-эскидан суғориладиган оч тусли бўз
тупроқ; 3-янгидан суғориладиган типик бўз тупроқ; 4-эскидан суғориладиган ботқоқ-
ўтлоқи тупроқ; 5-эскидан суғориладиган бўз-ўтлоқи тупроқ; 6-эскидан суғориладиган
ўтлоқи тупроқ.
Шу сабабли тоғ минтақаси тупроқлари орасида энг юқори
инвертаза фаоллиги тоғ жигарранг типик тупроқларда, энг кам

фаоллиги эса учламчи ётқизиқларда шаклланган тўқ тусли бўз

122