Page 138 - Қодирова_электрон монография 2024

50-70 1,0 0,7 0,8
Қизириқ тумани
27 Суғориладиган ўтлоқи 0-15 4,8 3,7 4,1
қумли чўл тупроқ, 15-30 4,6 3,5 4,0
кучсиз шўрланган 30-50 3,0 2,3 2,6

50-70 2,0 1,5 1,7
Жарқўрғон тумани
28 Эскидан суғориладиган 0-15 4,2 3,2 3,6
тақирсимон-ўтлоқи 15-30 3,8 2,9 3,3
тупроқ, ўртача 30-50 2,0 1,5 1,7
шўрланган 50-70 0,9 0,4 0,7

Ўрганилган барча тупроқларнинг генетик гуруҳларида тупроқ

профили бўйлаб инвертаза фаоллиги гумус миқдорига мос равишда
камайиб борди.
Тупроқларнинг шўрланиш даражаси ортгани сайин инвертаза

фаоллиги камаяди. Ўрганилган ҳудуднинг барча тупроқларида ушбу
ферментнинг мавсумлар бўйича ўзгаришида деярли бир хил
қонуният кузатилади. Инвертазанинг юқори фаоллиги тупроқда
кечадиган барча биологик жараёнлар каби қулай гидротермик

шароитлар кузатиладиган баҳор фаслига тўғри келади. Ёз ва кузда
баҳорги даврга нисбатан бирмунча камайиши кузатилади.
Шундай қилиб, инвертаза фаоллиги микроорганизмлар

фаоллиги ва ривожланиши, ўсимлик қопламининг таркиби,
тупроқларнинг механик таркиби, суғориш давомийлиги,
эрозияланиш ва шўрланиш даражасига боғлиқдир. Тупроқ
қатламлари қанчалик ўсимлик илдизлари билан кўп қопланган

бўлса, ушбу тупроқларда инвертаза фаоллиги шунча юқори бўлиши
кузатилади.
Уреаза. Тупроқдаги уреаза фаоллиги мочевинанинг

парчаланиши ва азотнинг ўсимлик ўзлаштира оладиган шаклга
ўтиши билан боғлиқдир. Уреаза фаоллиги тупроқдаги азотнинг
минерал шакли, нитрификация жараёни, тупроқ муҳитининг

реацияси кабилар билан ижобий корреляцион боғлиқликда бўлиши
кўпчилик тадқиқотчилар томонидан кўрсатиб ўтилган [3.14; 275-б.;
3.69; 190-б.]. Мочевинани парчаланиши табиатда азотнинг биологик

айланишида муҳим аҳамиятга эга. Аниқланилишича, тупроққа
органик ва минерал ўғитларни солиш ҳамда дуккакли экинларни
экиш уреаза фаоллигини оширади [3.13; 30-71-б.].

124