Page 9 - e-book สถาบันทันตกรรม

2
บทท่ี 1
ภาวะปริชานบกพรองเล็กนอย (Mild Cognitive Impairment) และภาวะสมองเส่ือม (Dementia)
นพ.เจษฎา เขียวขจี พญ.ดร.อารดา โรจนอดุ มศาสตร พญ.ทัศนีย ตันติฤทธิศักดิ์ ทพญ.อรชร ทองบุราณ สถาบันประสาทวิทยา กรมการแพทย
นิยามและความหมาย
ปริชาน (Cognition) คือ สมรรถภาพการทํางานของสมอง ประกอบดวย 6 ดาน ไดแก ความจํา
และการเรียนรู (memory and learning) การตัดสินใจวางแผน (executive function) การรับรูดานมิติ สัมพันธและการเคลื่อนไหว (perceptual-motor function) การใชภาษา (language) สมาธิ หรือความใสใจ (complex attention) และความสามารถในการเขาสังคม (social cognition)1
ภาวะปริชานบกพรองเล็กนอย (Mild Cognitive Impairment) คือ ภาวะท่ีมีปญหาทางดาน ปริชานรวมกับการตรวจการทํางานของปริชานแลวพบวาบกพรองในระดับที่มากกวาคนที่อยูในวัยเดียวกัน และการศึกษาระดับเทากัน แตไมทําใหสูญเสียหนาท่ีการทํากิจวัตรประจําวัน การทํางาน หรือการเขาสังคม อยางชัดเจน เหมือนในผูปวยภาวะสมองเส่ือม1,2
ภาวะปริชานบกพรองเล็กนอย มักถูกจัดใหเปนชวงที่สมองเสื่อมถอยกอนเขาสูภาวะสมองเสื่อมเต็มขั้น พบวา ผูที่มีภาวะน้ีจะถดถอยกลายเปนสมองเสื่อมในอัตราประมาณรอยละ 10-15 ตอป3 โดยประมาณ รอยละ 30-35 จะเปนสมองเสื่อมในอีก 3-5 ป4-6 แตก็มีผูที่มีภาวะปริชานบกพรองเล็กนอยประมาณรอยละ 15-30 สามารถอาการดีข้ึนหายกลับมามีปริชานปกติ (normal cognition) ได5 -7
ภาวะสมองเสื่อม (Dementia) คือ ภาวะที่สมรรถภาพการทํางานของสมองถดถอยบกพรอง โดยมีผลกระทบตอการทํากิจวัตรประจําวัน การทํางาน หรือการเขาสังคมอยางชัดเจน โดยตองไมมีอาการ เพอ (delirium) โรคซึมเศรา โรคจิตเภทเร้ือรัง หรือโรควิตกกังวลรุนแรงขณะวินิจฉัย1,2
ผูที่มีภาวะสมองเสื่อมซึ่งมีความบกพรองในการทํากิจวัตรประจําวัน จึงตองไดรับการดูแลจากญาติ หรือผูดูแล อาจจําเปนตองใหการชวยเหลือในการดูแลสุขอนามัยสวนตัว รวมถึงการทําความสะอาดชองปาก การรับประทานอาหาร เปนตน
สาเหตุและปจจัยเส่ียง
สาเหตุของสมองเสื่อม จะสังเกตไดวาภาวะสมองเสื่อมมีลักษณะเปนกลุมอาการ (syndrome)
ซ่ึงสามารถเกิดไดจากโรค (disease) ไดหลายสาเหตุ ดังตอไปน้ี
1. กลุมโรคสมองเสื่อมท่ีสามารถรักษาใหดีขึ้นได (reversible dementia) มักเปนกลุมโรค
ทางกายสาเหตุจากนอกสมอง หรือโรคทางสมองที่สามารถรักษาใหหาย ทําใหภาวะสมองเสื่อมสามารถดีข้ึน หรือหายขาดได ไดแก โรคโพรงน้ําในกะโหลกศีรษะโต (normal pressure hydrocephalus) เลือดออกในสมอง หลอดเลือดสมองตีบ เน้ืองอกในสมอง สมองอักเสบจากการติดเช้ือหรือโรคแพภูมิตนเอง ภาวะฮอรโมนผิดปกติ เกลือแรผิดปกติ การทํางานของไตหรือตับผิดปกติ ภาวะขาดสารอาหาร ยาหรือสารเสพติดตาง ๆ เปนตน2
2. กลุมโรคสมองเส่ือมท่ีเกิดจากความเสื่อมถอย (degenerative dementia) เปนกลุมโรคเร้ือรัง ไมสามารถรักษาใหหายขาดได สวนมากเกิดจากการสะสมของโปรตีนในสมองที่ผิดปกติ ไดแก โรคอัลไซเมอร (Alzheimer’s disease: AD) โรคสมองเสื่อมจากหลอดเลือดสมอง (vascular dementia: VaD) โรคสมอง