Page 3 - Tekstil endüstrisi için geri dönüşüm ve önemi

Pamukkale Univ Muh Bilim Derg, 25(7), 805-809, 2019
M. Türemen, A. Demir, E. Özdoğan

İlk kez 2007 yılında Fransa'da, tekstil üreticilerini bir araya nedeniyle yakılarak ısı elde edilmesi işlemi de önem
getirmeyi amaçlayan ve geri kazanılmak üzere giysi, astar, kazanmaktadır [18].
kumaş, ayakkabı vb. parçaları toplamayı amaçlayan bir yasal Diğer yöntemler ise; kullanım ömrü bitmiş veya
politika ortaya koyulmuştur [30]. kullanılmayacak ürünlerin yeniden kazanımının mümkün
Türkiye’de ise tekstil üretim atığı oldukça fazladır. Bu nedenle olmadığı atık depolama alanlarına gönderilmesi, temizlik bezi
geri kazanım faaliyetleri daha çok üretim atıklarının olarak kullanıma devam edilmesi veya gerekli olacağı
toplanması ve geri kazanımı üzerine yoğunlaşmıştır. Ekonomik düşüncesiyle saklanması işlemlerini kapsamaktadır.
refah seviyesinin yükselmesine paralel olarak Türkiye’de giyim Her yeni üretimde su, enerji, kimyasal madde tüketilmekte ve
alışkanlıkları da değişmektedir. Çok daha kısa sürede giysiler bu süreç her yeni ürün için tekrarlanmaktadır. Diğer yandan,
değiştirilmekte ve kullanım ömürleri giderek azalmaktadır geri kazanılan tekstil atıklarından yola çıkılarak elde edilen
[11],[18]. ürünler daha az enerji ile üretilebilmektedir. Bu nedenle, geri
Türkiye’de tekstil ürünlerinin geri kazanımı, ekonomik ve kazanım sayesinde su, kimyasal ve enerjiden de tasarruf
ekolojik açıdan büyük katkısı olan ancak önemsenmeyen bir edilebilmektedir [22].
sektördür. Ayrıca istihdam da yaratmaktadır. Kurulabilecek Geri dönüşümün avantajları yanında dezavantaj oluşturma
kapsamlı bir toplama ağı ile Türkiye’deki kullanılmış tekstil ihtimali de bulunmaktadır. Bazı durumlarda geri dönüşüm
atıkları geri kazanım zincirine katılabilecektir. Endüstriyel ve işlemi süresince kazandırdığından daha fazla petrol
evsel atıklar bir arada değerlendirildiğinde, Türkiye’de her yıl harcayabilir, emisyonlar nedeniyle doğaya daha fazla zarar
yaklaşık 1milyon tonun üzerinde geri kazanılabilir nitelikte verebilmektedir. Bu nedenle ideal bir geri dönüşüm planı için
tekstil atığının ortaya çıktığı görülmektedir. söz konusu prosesin fizibilite etüdü, yaşam döngüsü analizi ve
4 Geri dönüşüm yöntemleri maliyet analizi de yapılarak değerlendirilmelidir.
Geri dönüşümde ilk yaklaşım, orijinal formdaki ürünlerin Günümüzde doğal liflerin yanı sıra sentetik liflerin çeşitliliğinin
tekrar kullanılması şeklindedir. Kullanım dışı olarak artması ve daha fazla sayıda liflerin bir arada karışım halinde
sınıflandırılan tekstil ürünleri, farklı yollarla geri kazanım kullanımı ile tekstilde geri dönüşüm daha karmaşık bir hal
merkezine ulaştırılmakta ve geri kazanılabilir diğer ürünlerle almıştır. Lif mukavemeti artması durumunda ise daha zor
birlikte geri dönüşüm sürecine dahil olmaktadır. Öncelikle parçalanan veya açılan lifler yapılmıştır. Ayrıca, lif karışımlarını
renk, sağlamlık, şekil, tip veya malzeme bileşenlerine göre ayırmak için saflaştırma işlemi daha zor yapılmaktadır. Buna
sınıflandırılmaktadır. Ayrıca kumaş cinsi, kalitesi ve hatta rağmen, geri dönüşüm sektörü moda endüstrisinin ürettiği her
belirli market ve pazarlarda edindikleri prestije göre de ayırma şeyle başa çıkmak zorundadır [3].
işlemi yapılabilmektedir. Birincil geri dönüşüm yaklaşımında, 5 Tekstil atıkları ve çevresel etkileri
kullanılabilir nitelikte olanlar belli temizlik işleminden sonra
ihtiyacı olanlara, özelikle gelişmekte olan ülkelere ya da afet Üretim esnasında ve kullanıldıktan sonra meydana gelen
bölgelerine gönderilmekte ve burada kullanıma sunulmaktadır atıklar, tekstil endüstrisinde, diğer endüstrilere kıyasla daha
[3],[13],[20]. temiz olarak değerlendirilmektedir.
İkinci yaklaşımda; ayırma işleminden sonra tekstil atıklarının Petrol türevi ürünlerden sentetik esaslı ürünler elde
ve üretim atıklarının geri kazanımı için mekaniksel, termo- edilmektedir. Bu ürünlerin geri kazanılıp yeniden kullanılması
mekaniksel, kimyasal, enerji elde etme ve diğer yöntemler gibi yerine atık olarak çöpe terk edilmesi, aynı miktarda üretilecek
çeşitli yöntemler uygulanmaktadır [18]. hammadde için gerekli petrol, kimyasal, enerji ve suyun da boşa
gitmesi anlamına gelmektedir. Tekstil malzemelerinin
Mekaniksel yöntemde, toplanan atıkların kesme, şifonöz vb. üretiminde kullanılan poliamid, poliester ve polipropilen gibi
makinalarla parçalama, taraklama ve diğer mekanik işlemler ile polimerler doğada uzun süre bozunmadan kalmaktadır. Ayrıca,
tekrar liflere dönüştürülmesi sağlanabilmektedir. Atıkların hafif oldukları için çöplük alanlarında büyük yer tutmaktadırlar
işlenmesi sonucunda temizlik ve keçe malzemesi [18].
yapılabilmekte, doğal hammaddeler ile iplik atıkları
karıştırılarak yeniden prosese dâhil olabilmektedir [20],[21]. Doğal lifler içerisinde en fazla kullanılan pamuk lifi biyolojik
olarak çözünebilen bir hammaddedir. Ancak üretimi esnasında
Termo-mekaniksel yöntemde, poliamid, poliester gibi büyük miktarda suni gübre, pestisid ve su kullanımı
termoplastik lifler tekrar granül haline getirilerek plastik ve lif gerekmekte ve yer altı suları kirletilmektedir. Pamuk
üretiminde kullanılmaktadır [18]-[20]. üretiminin yoğun olduğu bölgelerde, fazla miktarda pestisid
Kimyasal yöntemlerde, atıklar depolimerizasyon ile hammadde kullanımı canlıların sağlığını da olumsuz yönde etkilemektedir.
veya ara ürüne dönüştürülmekte ve bu ürünler farklı amaçlarla Geri kazanım ile pamuk üretiminde kullanılması gereken
kullanılmaktadır [18]. Derişik asit ile selüloz esaslı liflerin pestisit, suni gübre ve su miktarının da önüne geçilebilecektir.
hayvansal esaslı olanlardan ayrılması veya elektrostatik Pamuk üretiminde kullanılan gübreler genellikle azot esaslı
yöntemle poliester liflerinin ayrılması şeklinde uygulanan olup önemli miktarlarda azot su kaynaklarına sızmakta ve
kimyasal yöntemler de bulunmaktadır [20]. kirlenmelerine neden olmaktadır. Geri kazanım sayesinde bu
Yüksek kalori değerleri nedeniyle tekstil atıkları yakıt olarak da olumsuz etkiler de azalacak veya tamamen yok olacaktır.
kullanılabilmektedir. Bazı geri kazanılan liflerden istenilen Türkiye önemli bir pamuk üreticisi olmakla birlikte, son
katma değer elde edilememesi ya da ikinci el ürünlerin istenilen yıllarda önemli bir pamuk ithalatçısı ülke konumundadır. Geri
ihtiyaca cevap verebilecek nitelikte olmaması gibi durumlarda kazanılmış pamuğun tekrar üretime sokulması, pamuk
yakılarak enerji elde edilmektedir. Alternatif bir yakıt kaynağı ithalatında da önemli düşüşe yol açacaktır. Tüm bu
olarak kullanılan tekstil ürünlerinin yakılması Avrupa’da, nedenlerden ötürü, atık geri kazanımı tekstil endüstrisinde
Amerika’dan daha yaygın olarak yapılmaktadır [3]. ekonomik anlamda oldukça önemlidir. Pamuklu ürünlerin geri
Polimerlerden elde edilen ısı değerlerinin çok yüksek olması dönüşümü ile ekili alanlar başka bir tarımsal ürün için de

807