Page 124 - Gerçekler 1. Cilt

122 GERÇEKLER - 1 -

EVR‹MC‹LER‹N MANTIK HEZ‹MET‹N‹ GÖSTEREN
B‹R OLAY: A⁄AÇLARDAK‹ MÜHEND‹SL‹K

HAR‹KASI

Bilindi¤i gibi, a¤açlar ihtiyaçlar› olan suyu kökleri arac›l›¤› ile top-
raktan al›rlar. Peki, metrelerce uzunluktaki a¤açlar›n en uç dallar›ndaki
yapraklara kadar suyun nas›l ulaflt›¤›n›, o yüksekli¤e hiçbir pompa veya
hidrofor sistemi olmadan nas›l ç›kt›¤›n› hiç düflünmüfl müydünüz?
Bunun için a¤açta çok detayl› bir sistem bulunmaktad›r. A¤ac›n kök-
lerinden gövdeye ve dallara do¤ru uzanan, "odunsu doku" olarak adlan-
d›r›lan ince borulardan oluflan bir sistem suyu tafl›r. Ancak, suyun, a¤aç
içine yerlefltirilen bu su borular›ndan bir flekilde yukar›ya do¤ru çekilme-
si gerekmektedir. Bu ise, fizik kurallar›n›n kusursuz uyumu ile gerçekle-
flir.
Her yaprakta karbondioksitin girip suyun buharlaflt›¤› küçük göze-
nekler bulunur. Su molekülleri yap›lar› gere¤i birbirlerine yap›flmaya e¤i-
limlidir ve su yapraktan buharlafl›rken, yapraktaki su altta kalan suyu
"çeker" ve bu flekilde topraktan a¤ac›n dallar›na kadar uzanan bir "yuka-
r›ya do¤ru çekme hareketi" oluflur. Su yapra¤a ve sonra havaya hareket
ettikçe, odunsu dokuda bir gerilim meydana gelerek köklerden daha faz-
la su çekilir.
Tek bir gözenek, a¤ac›n içinde bulunan suya sadece çok az bir çekme
kuvveti uygulayabilse de, a¤ac›n tüm yapraklar› üzerinde bulunan çok
say›da gözenek, büyük bir a¤açta bir gün içinde 400 litreden fazla su çe-
kebilecek bir güç oluflturabilir. Bu tasar›m›n en muhteflem özelliklerinden
biri, a¤ac›n bu hidrolik tafl›ma sisteminin çal›flmas› için bir çaba harcama-
mas›d›r; bu görevi, günefl enerjisi ile harekete geçerek buharlaflma yerine
getirir. Fakat bu mühendislik harikas›nda bir risk de bulunmaktad›r. Da-
ha kuru olan hava, suyu a¤açtan daha güçlü bir biçimde d›flar› çeker. Bu-
harlaflma suyu yukar›ya do¤ru çekerken, su moleküllerinin birbirlerini
çekmeleri nedeniyle biraz direnç meydana gelir ve su lastik bir bant gibi
esner. Bunun sonucunda su kolonunda bir boflluk oluflur ve bir hava ka-
barc›¤› fleklini al›r. Hava kabarc›¤›n›n oluflturdu¤u boflluk giderilmeden,
a¤aç köklerinden yukar›ya su çekilemez.