Page 13 - Doğadaki Mühendislik

Girifl 11

‹ndirgenemez Kompleksli¤e Bir Örnek: Istakoz Gözü
Canl›lar dünyas›nda birbirinden çok farkl› göz tipleri vard›r. Biz genel-
likle omurgal›lara has olan "kamera tipi göz" yap›s›n› biliriz. Bu yap› ›fl›¤›n
k›r›lmas› prensibiyle çal›fl›r. D›flar›dan gelen ›fl›k, gözün ön k›sm›ndaki mer-
cekten k›r›larak geçer ve bu sayede gözün arka k›sm›nda odaklan›r.
Ancak baz› canl›lar›n gözlerinin tasar›m›, çok daha farkl› sistemlerle ifl-
ler. Bunlardan biri, ›stakozun gözünde vard›r. Istakoz gözü, "k›r›lma" de¤il,
"yans›ma" prensibiyle çal›fl›r.
Istakoz gözünün ilk dikkat çeken özelli¤i, yüzeyinin çok say›da kare-
den oluflmas›d›r. Bu kareler son derece düzgündür. Bununla ilgili olarak
Astrophysical Journal isimli dergide flöyle bir benzetme yap›lm›flt›r:
"Istakoz gözü, do¤ada baflka bir yerde bulunmayan ola¤anüstü bir ge-
ometri sergiler. Gözleri, tam birer kare olan küçük parçalardan oluflur, öy-
le ki bunlar kusursuz bir grafik ka¤›d›na benzemektedir." 2
Istakoz gözü üzerindeki bu düzgün kareler, asl›nda birer kare prizma-
n›n ön yüzeyidir. Bu yap›, ar›lar›n peteklerine benzetilebilir. Bir pete¤i gör-
dü¤ünüzde önce sadece alt›gen bir yüzeyle karfl›lafl›rs›n›z. Ancak bu alt›gen
yüzeyler, asl›nda içeri do¤ru derinli¤i olan alt›gen prizmalar›n yüzeyleridir.
Istakoz gözünün fark›, fleklin alt›gen de¤il, kare olufludur.
‹flin daha da ilginç yan› ise, ›stakoz gözündeki bu kare prizmalar›n her
birinin iç yüzeyinin "ayna" yap›s›nda olmas›d›r. Bu ayna benzeri yüzeyler
›fl›¤› kuvvetli biçimde yans›t›r. Bu tasar›m›n en önemli noktas› ise, bu ayna
yüzeylerden yans›yan ›fl›¤›n, daha arka taraftaki retina üzerine kusursuz bir
biçimde odaklanmas›d›r. Gözün içindeki bu prizmalar öyle bir aç›yla yerlefl-
tirilmifltir ki, hepsi ›fl›¤› hatas›z bir biçimde tek bir noktaya yans›t›r.
Buradaki tasar›m›n ne denli ola¤anüstü oldu¤u san›r›z aç›kça ortada-
d›r. Hepsi kusursuz birer kare prizma olan hücrelerin içi, ayna özelli¤i gös-
teren bir doku ile kapl›d›r. Dahas› bu hücrelerin her biri,›fl›¤› ayn› noktaya
yans›tmak üzere çok ince bir geometrik hesapla yerlerine yerlefltirilmifltir.
Istakoz gözünün bu yap›s›n› ilk kez detayl› olarak inceleyen bilim ada-
m›, ‹ngiltere Sussex Üniversitesi'nden araflt›rmac› Michael Land'dir. Land,
bu göz yap›s›n›n son derece flafl›rt›c› ve hayranl›k uyand›r›c› bir tasar›ma sa-
hip oldu¤unu belirtmifltir. 3
Istakoz gözündeki bu tasar›m›n evrim teorisi ad›na çok büyük bir so-
run oluflturdu¤u ise aç›kt›r. Öncelikle, göz, "indirgenemez komplekslik"
özelli¤ine sahiptir. E¤er bu gözün ön k›sm›ndaki kare hücreler olmasa, ya da

Adnan Oktar