Page 54 - Atom Mucizesi

HIZ LAN DI RI LAN PAR ÇA CIK LAR
Hız lan dı rı cı lar ve Çar pış tı rı cı lar

Mad de nin te mel ya pı ta şı olan par - ener ji li çar pış ma lar ger çek leş ti ril -
ça cık la rı araş tır mak, atom dan mil - miş ve bu çar pış ma la rın ge liş miş
yon lar ca de fa da ha kü çük par ça cık - de tek tör sis tem le rin in de in ce len -
la rı in ce le mek le müm kün dür. Bu me si ile mad de nin te me li di ye bil di -
çok kü çük par ça cık la rı in ce le mek ği miz pro ton ve nöt ron la rın ku ark
ise an cak çok kü çük ve komp leks is mi ni ver di ği miz par ça cık lar dan
par ça cık fi zi ği de ney dü ze nek le riy - olu şan bir alt ya pı sı ol du ğu an la şıl -
le ger çek leş ti ri le bi lir. Çok komp - mış tır. Ula şı lan yük sek ener ji ler de
leks de ney ler ise, çok yön lü bil gi - ya pı lan öl çüm ler pro to nun ya rı ça -
sa yar kul la nı mı ile kont rol edi le bi - pı nın yüz de bi ri ka dar olan uzak lık -
lir. lar da mad de nin ya pı sı nı araş tır ma
Yük sek ener ji par ça cık fi zi ği mad - ola na ğı sağ la mış tır.
de nin te me lin de bu lu nan ya pı taş - Hız lan dı rı cı la bo ra tu var la rı, ku rul -
la rı nı ve bun la rın bir bir le ri ara sın - ma la rı ve ça lış tı rıl ma la rı nın çok
da ki et ki le şim le ri ni in ce le yen bi lim mas raf lı oluş la rı ne de niy le dün ya -
da lı dır. Son yıl lar da yük sek tek no - da sa yı lı bir kaç mer kez de bu lun -
lo ji ola nak la rı kul la nan de ney sel mak ta dır. En önem li le ri Cern (Ce -
ça lış ma lar sa ye sin de mad de nin ya - nev re), DESY (Ham burg), Fer mi lab-
pı sı hak kın da ki bil gi le ri miz hız la FNAL (Chi ca go) ve SLC (Ca li for nia)
ge liş mek te dir. Par ça cık fi zi ği nin ola rak sa yı la bi lir. Yük sek ener ji fi -
araş tır ma la rı ki lo met re ler ce uzun - zik çi le ri bu mer kez ler de bü yük gru-
luk ta ki par ça cık hız lan dı rı cı la bo ra - p lar ha lin de de ney sel ça lış ma la ra
tu var la rın da ya pı lır. Par ça cık hız - ka tıl mak ta ve ato mun sır la rı nı araş -
lan dı rı cı la rın da yük lü par ça cık lar - tır mak ta dır lar. Bu la bo ra tu var lar -
dan, ço ğun luk la pro ton ve elekt - dan SLC'nin uzun lu ğu 3 km.,
ron lar, elekt ro man ye tik alan için de CERN'in uzun lu ğu ise 27 km.dir.
hız lan dı rı lır ve yön len di ri lir. Hız lan - Ama dev lik ya rı şın da bi rin ci lik,
dı rı lan par ça cık lar ya sa bit he def ler ABD'nin Te xas eya le ti nin mer ke zin -
ile ya da bir bir le ri ile çar pış tı rı lır. Bu de ku rul mak ta ve çem ber ça pı 85
çar pış ma lar so nu cun da or ta ya çı - ki lo met re yi bu la cak olan Ame ri kan
kan par ça cık la rın in ce len me si çe - pro je si SSC'ye ait tir… Söz ko nu su
şit li de dek tör sis tem le ri ile ger çek - ma ki ne le rin ma li ye ti de (SSC için
leş ti ri lir. bu ra kam top lam 6 mil yar do lar'dır)
1950'li yıl lar dan baş la ya rak hız la bo yut la rıy la bir lik te do ğal ola rak
ge li şen hız lan dı rı cı ve de dek tör tek - art mak ta dır. 20
no lo ji le ri sa ye sin de çok yük sek