Page 313 - Nobel_10.02.25_Neat

ИЛМИЙ-ОММАБОП РИСОЛА , II ҚИСМ

ЖОН ФОРБЕС НЕШ

Жон Форбес Неш (1928 йил 13 июнь
– 2015 йил 23 май) – Жон Неш номи билан
танилган. Ўйин назариясига, ҳақиқий ал-
гебраик геометрияга, дифференциал ге-
ометрияга ва қисман дифференциал тен-
гламаларга фундаментал ҳисса қўшган
америкалик математик эди.

Неш ва бошқа ўйин назариётчила-
ри Жон Ҳарсани ва Рейнхард Селтен 1994
йилда иқтисодиёт бўйича Нобель хотира
мукофотига сазовор бўлишди. 2015 йилда у ва Луи Ниренберг қис-
ман дифференциал тенгламалар соҳасидаги ҳиссалари учун Абель
мукофоти билан тақдирланган.

Принстон университетининг математика факультетининг
аспиранти сифатида Неш бир қатор тушунчаларни (жумладан,
Неш мувозанати ва Неш савдоси ечими) жорий қилди, улар ҳозирда
ўйин назарияси ва унинг турли фанларда қўлланилиши учун мар-
каз ҳисобланади. 1950 йилларда Неш Риман геометриясида пайдо
бўладиган чизиқли бўлмаган қисман дифференциал тенгламалар
тизимини ечиш орқали Нешнинг ўрнатилиш теоремаларини кашф
қилди ва исботлади.

Неш-Мозер теоремасининг дастлабки шаклини тақдим эт-
ган бу иш кейинчалик Америка математиклар жамияти томони-
дан тадқиқотга қўшган катта ҳиссаси учун Лерой П. Стиль мукофо-
ти билан тақдирланди. Эннио Де Гиорги ва Неш алоҳида усуллар
ёрдамида эллиптик ва параболик қисман дифференциал тенгла-
маларни тизимли тушунишга йўл очадиган натижалар тўплами-
ни топдилар. Уларнинг бундай тенгламалар ечимларининг сил-
лиқлиги ҳақидаги Де Гиорги-Неш теоремаси деярли олтмиш йил
давомида маълум бўлган очиқ масала бўлиб келган Ҳилбертнинг
ўзгарувчанлик ҳисобидаги қонуният ҳақидаги ўн тўққизинчи
муаммосини ҳал қилди.

1959 йилда Неш руҳий касалликнинг аниқ белгиларини
кўрсата бошлади ва бир неча йил психиатрик шифохоналарда

311