Page 55 - MAKSİMUM BİZ | YAZ 2008

Exlibrislerde Kullan›lan Temalar ve fiekiller
Exlibris, genel olarak bir kiflinin ad›n› be- lirten bir yaz› ile, sanat ürünü olan bir de- senin çok iyi bir biçimde kaynaflm›fl oldu- ¤u resimsel bir kompozisyondan olufl- makta. Resimli bir etiket gibidir. Bazen bir exlibris özel bir koleksiyon için yap›l›r ve bu durum exlibris içerisinde yaz› ile belirtilir. Örne¤in, “John Smits’in astrolo- ji konusunda yaz›lm›fl koleksiyonundan” ibaresi, exlibris içerisine konabilir. Bazen de¤iflebilme ihtimali olmas›na karfl›n ad- res bilgileri bile yaz›labilir. Böylesi bilgi- lerin exlibris içerisine yerlefltirilmesi zo- runlu oldu¤unda, artistik ve estetik kay- g›lar göz önüne al›nmakta ve tasar›m o kayg›lar eflli¤inde yap›lmakta.
Günümüz exlibrislerinde s›n›rs›z say›da konu ya da teman›n ifllenmesine karfl›n 18. yüzy›l’a gelene de¤in exlibrisler daha çok hanedanl›k armalar›n›n (heraldic) bu-
lundu¤u desenlerden oluflmaktayd›. Çünkü okuma yazma bilmese bile kifli, hanedanl›¤a ait bu armay› gördü¤ünde exlibrisin verdi¤i mesaj› kolayl›kla alg›la- yabilmekteydi. Oysa sonralar› exlibrisler daha resimsel olmaya ve zaman›n sanat- sal tatlar›n› yans›tmaya bafllad›lar. Za- man geçtikçe sanatç›lar exlibris yapt›r- mak isteyen müflterilerin isteklerine göre konu belirlemeye bafllad›lar. Örne¤in, amatörce astronomi ile ilgilenen bir kifli, içinde y›ld›zlar›n ve bir teleskopun oldu- ¤u bir exlibrisin yap›lmas›n› isteyebilmifl- tir. Bazen exlibris yapt›rmak isteyen kifli- ler yanlar›nda be¤endikleri bir resim ile sanatç›n›n yan›na gitmekte ve adlar›n›n bu resmin içine yaz›larak kendilerine ait bir exlibrisin yap›lmas›n› da istemifllerdir. Büyük sanatç›lar›n ço¤u exlibris üretmifl- lerdir. Dürer, Cranach, Hogarth, Boucher, Beardsley, Klee, Giacometti, Picasso ve Dali bu sanatç›lardan baz›lar›d›r. Exlibris kullanan baz› meflhur kifliler aras›nda ise, William Penn, Lavoisier, Dickens, Bismark, Conan Doyle, Gloria Swanson, Charlie Chaplin, Kraliçe 2. Elizabeth say›- labilir. Ayr›ca, George Washington, Franklin D. Roosevelt, Charles De Gaulle, Sigmund Freud, Walt Disney, J. P. Mor- gan, Jack London da exlibris kullanan ün- lüler aras›nda yer almaktad›rlar.
Exlibris Koleksiyonculu¤u
Exlibrisler, ülkelerine, sanatç›lar›na, tek- niklerine göre de¤erlendirilip merakl›la- r›nca toplanmakta. Koleksiyoncular elle- rindeki fazla bask›lar› di¤erlerinin ellerin- deki fazla kopyalarla de¤ifltirmekteler. Böylelikle koleksiyonlar›ndaki exlibris say›s›n› art›rmakta, koleksiyonlar›n›n ka- litelerini yükseltmektedirler. Ayr›ca de¤i-
flim ifllemlerinin koleksiyoncular›n bu ko- nudaki bilgilerini art›rmaya yarad›¤› da söylenmektedir.
Türkiye’de Exlibris
Exlibris’in Türkiye’ye yabanc› bir kavram de¤il. 1960’l› y›llarda Gazi E¤itim Enstitü- sü’nde resim ö¤retmenlerinin ö¤rencile- rine exlibris yapt›rd›klar› biliniyor. Ancak yapt›r›lm›fl olan bu exlibrislerin özgün bir örne¤i elimizde yoktur. Hasip Pektafl’›n Milli Kütüphane, Beyaz›t Devlet Kütüpha- nesi, Bo¤aziçi Üniversitesi Kütüphanesi, Üsküdar Amerikan Koleji Kütüphanesi, Eskiflehir Anadolu Üniversitesi Kütüpha- nesi, Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi, Yap› ve Kredi Bankas› Kütüphanesi, Ba- s›n Müzesi, Dil Tarih ve Co¤rafya Fakülte- si Kütüphanesi, sahaflar ve baz› özel kü- tüphanelerde yapm›fl oldu¤u araflt›rma- larda, baz› kitaplarda exlibris örneklerine de rastlam›flt›r. Exlibris hakk›nda çal›fl- malar›yla tan›nan ve Ankara Exlibris Der- ne¤i’nin de kurucusu ve Baflkan› olan Prof. Hasip Pektafl’›n rastlam›fl oldu¤u exlibrislerden baz›lar›n›n, Enis Batur, Gü- ven Turan, Ömer M. Koç, Hüseyin Avni Baflman, Mesut Ilg›m ve Günda¤ Kayao¤- lu’na ait oldu¤u saptand›.
Yaz›n›n haz›rlanmas›nda eme¤i geçen N. Erol Olcay’a teflekkürlerimle.
Levent Kütükçüo¤lu ‹ç Anadolu Bölge Müdürlü¤ü
53