Page 9 - ขั้นตอนการทำพาน
P. 9
~ 4 ~
เกร็ดความรู้เกี่ยวกับพาน
พาน คือภาชนะประเภทถาดที่มีฐานทรงสูง มีลวดลายประดับอย่างวิจิตร มีใช้อย่างแพร่หลายในประเทศไทย
ประเทศลาว และประเทศกัมพูชา
พานปกติมีลักษณะกลมและมีหลายขนาด โดยเส้นผ่านศูนย์กลางอยู่ระหว่าง 20 ถึง 50 เซนติเมตร ภายในอาจ
ตื้นหรือลึกก็ได้ พานมักจะท าจากโลหะเช่นทองแดง เงิน ทองเหลือง หรือเหล็กกล้า ปัจจุบันนี้ก็มีการใช้พานที่
ท าจากอะลูมิเนียมและพลาสติกชุบเงินหรือชุบทองซึ่งมีน้ าหนักเบากว่า ช่วยลดอาการเมื่อยล้าเมื่อต้องถือไว้
นาน ๆ พานเป็นสิ่งส าคัญมากในวัฒนธรรมไทยตามประเพณีดั้งเดิม โดยทั่วไปพานใช้กับการสักการบูชาใน
พิธีกรรมโดยใส่สิ่งของไว้ในพานแล้ววางตั้งไว้ที่แท่นสักการะ พานก็ยังใช้ส าหรับใส่สิ่งของที่มีความส าคัญอย่าง
ยิ่ง เช่นรัฐธรรมนูญซึ่งเป็นกฎหมายสูงสุด พานยังใช้ส าหรับใส่สิ่งของต่าง ๆ อาทิดอกไม้ธูปเทียนในพิธีกรรมของ
พุทธศาสนา เพื่อถวายสิ่งของนั้นให้พระสงฆ์หรือผู้ที่จะบรรพชาเป็นพระสงฆ์ ส าหรับกรณีหลังจะใช้พานใส่จีวร
และบริขารต่าง ๆ ในขบวนแห่นาคจากบ้านไปยังวัดด้วย และในพิธีการสู่ขอเจ้าสาวก็จะใช้พานใส่สินสอดทอง
หมั้นเพื่อมอบแด่ญาติผู้ใหญ่ฝ่ายเจ้าสาว สมัยก่อนเมื่อชาวไทยยังนิยมกินหมากและพลู เครื่องหมากพลูต่าง ๆ
ี่
จะจัดใส่ไว้ในพานเพื่อต้อนรับแขกทมาเยี่ยมเยือนเป็นประเพณี
มีต านานเกี่ยวกับ "นางสงกรานต์ทั้งเจ็ด" กล่าวว่า ท้าวกบิลพรหมจ าเป็นต้องตัดเศียรของตนเองเพื่อบูชาธรรม
บาลกุมารตามที่ได้สัญญาไว้ แต่มีปัญหาว่าจะน าเศียรที่ตัดไปไว้ที่ใด ถ้าจะตั้งไว้ยังแผ่นดิน ไฟก็จะไหม้โลก ถ้า
จะโยนขึ้นไปบนอากาศ ฝนก็จะแล้ง ถ้าจะทิ้งในมหาสมุทร น้ าก็จะแห้ง ท้าวกบิลพรหมจึงตรัสสั่งให้ธิดาน าเศียร
ั
ของตนใส่ไว้ในพาน ท าให้ธิดาสามารถอญเชิญเศียรท้าวกบิลพรหมเวียนขวารอบเขาพระสุเมรุ แล้วประดิษฐาน
ไว้ในถ้ าในเขาไกรลาศ พิธีกรรมนี้จะกระท าปีละครั้งโดยนางสงกรานต์ทั้งเจ็ด (ผู้เป็นธิดาของท้าวกบิลพรหม)
ซึ่งจะผลัดเปลี่ยนหมุนเวียนกันมาท าหน้าที่
