Page 11 - ata

4 DONDERDAG
18 FEBRUARI 2016
Aruba, toen en nu...
Rancho, een speciale wijk
Het voormalige visser-
dorp Rancho, gelegen
ten westen (p’abao) van
Oranjestad, neemt een
bijzondere plaats in in
de geschiedenis van de
stadsontwikkeling van de
hoofdstad van ons eiland.
Men vindt er ook een paar
monumenten en het is
nog steeds een volkswijk
bij uitstek met een unieke
geschiedenis.
door Evert Bongers
De eerste afbeelding van het
dorp Rancho, met lemen hut-
ten aan het water van Playa,
het latere Oranjestad, is te
vinden op een aquarel van
Aruba uit 1815, vervaardigd
door de Engelsman Lloyd.
Die dateert uit de periode van door de inwoners van Rancho
begin 19e eeuw, toen Aruba
kort door de Engelsen was
bezet. Naast verschillende
grotere panden, woonhuizen
van kooplieden en patriar-
chen, is aan de kust een aan-
tal dicht op elkaar staande
eenvoudige huizen of hutten
te zien, maar de naam Ran-
cho ontbreekt op de tekening
en in de toelichting eronder.
Vissersdorp
In de archieven komt de
naam Rancho, het vissers-
dorp, het eerst voor in 1885.
Rancho en de zoutpannen op de Werbata-kaart van 1917.
S-chow Supermarket
Moko minimarket
Oranjestad
Shaba Pastry
The Market Alhambra Mall
Inwoners van Rancho poseren in de haven, begin vorige eeuw.
Het dorp lag aan twee wate-
ren: de salinja ten westen van uitgevaren om vis te vangen,
Oranjestad, en aan de Paar-
denbaai. Verschillende pri-
mitieve industrieën werden
uitgevoerd: visserij, vishan-
del, zoutwinning en -handel
en kalkbranden. De salinja
van Oranjestad strekte zich
uit van de huidige Weststraat
tot aan de huidige Belgiës-
traat en nog verder. De salin- eeuw verdwenen toen in het
ja was met primitieve dijkjes
in kwadranten verdeeld die
zich vulden met zeewater;
onder de meedogenloze zon
verdampte dat met achterla-
ting van het zout. Terwijl de
mannen van Rancho waren
bogen de vrouwen zich, vaak
met hulp van hun kinderen,
over de met pekel gevulde
salinja’s om het zout op te
scheppen en om er blikken
mee te vullen. Het zout werd
op een hoop gegooid en ge-
bruikt voor het pekelen van
vis en voor export. De salinja
is eind jaren ‘40 van de vorige voor dit type boten. Om on-
kader van de havenaanleg de
haven werd uitgediept en er
zand werd opgebaggerd dat
gebruikt werd om de salinja,
die inmiddels niet meer voor
zoutwinning werd gebruikt,
AMIGOE
te dempen. Op het nieuw Rancho op de aquarel van Lloyd, 1815: hutten en salinja achter het zeilschip.
gewonnen land kwamen
moderne bedrijfspanden te de loop van de 20e eeuw als gebruikt in het primitieve gatta’s van Aruba en Bonaire.
staan, die daar nu nog steeds stadswijk is opgenomen in de waterleidingsysteem van de Revitalisering
te vinden zijn. bebouwde kom van Oranje- heer Eman, en de kalkoven Het behoud van het erfgoed
Rancho was voornamelijk stad, zijn niet heel duidelijk: aan de Ranchostraat, waar van wijk Rancho en de revi-
een vissersdorp en de bo- aan de noordkant is dat de men kalk brandde om muren talisering van de wijk is het
ten, een eeuw geleden alle- voormalige plantage Socotoro van huizen te stuken. Het doel van de Stichting Rancho,
maal zeilscheepjes, vulden met de Socotorostraat of de is de enige kalkoven die nog die onder meer samen met de
de Paardenbaai, die met z’n Koningsstraat. In het westen bestaat op het eiland. Inwo- Stichting Monumentenfonds
ondiepe water geschikt was de salinja met de Weststraat ners van Rancho hebben een een monumentaal pand, een
of de Driemasterstraat en unieke hobby, een sport: het cas di torto (een huis van
derhoud en schoonmaak aan aan de oostkant de huidige bouwen van en varen met leem), aan de Koningstraat
de kiel te verrichten, werden Emmastraat of de Hendrik- microboten. Een eerste, oud- gaat restaureren. In het ka-
de schepen in het meest on- straat. Een zuidelijke grens ste exemplaar is zichtbaar op der van de actie ‘Aruba Doet’,
diepe deel van de baai plat op is ook moeilijk te bepalen: een foto uit begin 20e eeuw, werd in de afgelopen jaren de
hun zij vastgelegd, zodat de de John G. Emanstraat, de van een zoutberg met Ran- omgeving van de kalkoven
werkzaamheden afwisselend Schelpstraat, de Havenstraat chovrouwen erachter, voor en het waterreservoir al op-
aan elke kant konden worden of de L.G. Smith Boulevard. een kalkoven, met een micro- geknapt.
uitgevoerd. De hoofdstad van Unieke bouwwerken boot op de zoutberg. Micro- De oude visserswijk Rancho
het eiland, die zich al maar Rancho kent twee unieke, bootwedstrijden worden nog is een uniek historisch stuk
uitbreidde, betekende een historische bouwwerken: het steeds op Arubaanse feestda- erfgoed dat bescherming en
constante en steeds groeien- waterreservoir aan de Aveni- gen gehouden, meestal vanaf behoud verdient.
de markt voor de vissers. da Alo Tromp, begin 20e eeuw het strand naast het Wilhel-
minapark, of tijdens de re-
Smokkel
De vissers van Rancho had-
den de gewoonte al voor dag
en dauw de zee op te gaan om Vissersvrouwen voor een berg zout: met microboot erop!
vis te vangen. Als zij genoeg
gevangen hadden, voeren
zij weer terug naar de baai,
waar zij hun vis verhandel-
den (of dat aan derden over-
lieten) terwijl zij voor zichzelf
en hun familie genoeg over-
hielden. De rest van de dag
brachten zij verder in ledig-
heid door, uitrustend van het
gedane werk. De baai en de
zee waren ook plekken waar
smokkelhandel plaatsvond,
iets waar de inwoners van
Rancho ook niet vies van wa-
ren. Met name rum kwam zo
buiten het zicht van de auto-
riteiten op het eiland terecht.
De naam Rancho komt voor
het eerst in 1912 voor op
de kaart van Aruba van
Werbata. De salinja met het
schiereiland Taratata is dui-
delijk te onderscheiden. De
grenzen van het dorp, dat in