Page 30 - BNDIA ARUBA
P. 30

a30    ciencia & tecnologia
                Diabierna 8 november 2019

                               ‘Garbage Patch’ den Pacifico dañando refugio di parha


                                                                        MIDWAY ATOLL (AP) — Bulando den
                                                                        e  Northwestern  Hawaiian  Island  in-    “Papahanaumokuakea ta un luga tanto bio-
                                                                        habita, Midway Atoll ta aparece for di  logicamente rico como culturalmente sagra-
                                                                        centro di e ocean Pacifico. Pero unabes  do”, Clark a bisa. “E Hawaiianonan ta yam’e
                                                                        riba  dje,  e  escena  ta  cambia:  plastic,  aina momona, un luga di abundancia.”
                                                                        contaminacion, y morto.
                                                                                                                  Biologo  di  US  Fish  and  Wildlife  Service,
                                                                        Practicamente liber di predador, Midway ta  Kelly Goodale, ta biba y traha na Midway.
                                                                        un luga sigur pa cantidad di especienan di  El a bisa cu e plastic riba beach ta apenas un
                                                                        parha di lama, y ta cas na e colonia di alba-  parti di e problema. “No ta unicamente cu
                                                                        tros di mas grandi den mundo. Pero tambe e  nos beach ta hay’e, sino nos albatros ta trece
                                                                        ta den centro di e asina-yama ‘Great Pacific  den nan neishi y duna nan cria pa come”,
                                                                        Garbage Patch’, un area grandi di plastic flo-  el a bisa. “Pues nos ta calcula como 5 ton di
                                                                        tante colecta pa e coriente circular oceanico.  plastic treci na Midway cada aña unicamente
                                                                        E Islanan Hawaiiano ta actua como un peña  di e albatros pa duna nan cria.” E albatros ta
                                                                        cu ta colecta e plastic mas lihe di locual cien-  busca webo di squid, cu ta pega riba e plastic,
                                                                        tificonan a pensa.                        resultando den cantidad di parha cu ta come
                                                                                                                  e material.
                                                                        Midway ta yen di skelet di parha cu tin plas-
                                                                        tic  colorido  saliendo  for  di  nan  restonan.  Y no ta unicamente e parhanan cu ta sufri cu
                                                                        Tapa di boter, skeiro di djente, lighter pa si-  plastic. Zeehond Hawaiian monk y turtuga
                                                                        garia. “No tin un parha sin plastic”, segun  berde di lama, den peliger di extinsion, por
                                                                        Athline Clark, superintendente di National  muri pega den red di plastic. Tribon y otro
                                                                        Oceanic  and  Atmospheric  Administration  predadornan apex ta come e pisca chikito cu
                                                                        pa  Papahanaumokuakea  Marine  National  ta come e microplastic. Bayena ta lastra red
                                                                        Monument,  na  cual  Midway  ta  pertenece.  di pisca y buya durante nan migracion den
                                                                        Nan ta ‘yena na barica cu plastic na luga di  ocean mundial.
                                                                        cuminda, y sea nan ta choca of nan no tin  Clark ta bisa cu ta importante pa recorda e
                                                                        espacio pa nutricion, y ta muri’.         relacion entre ocean, bida marino, y huma-
                                                                                                                  no.
                                                                        Papahanaumokuakea, cual a cuadruplica su
                                                                        tamaño  bou  presidente  Barack  Obama  na  El a comparti un proverbio nativo Hawai-
                                                                        2016, ta e area di conservacion marino mas  iano: “Ma o ke kai pili ai kakou.” E ta nifica,
                                                                        grandi di mundo, y na 2010 a inscribi como  ‘ocean ta conecta nos tur’.
                                                                        un mix World Heritage site di UNESCO.


                                           Ehemplar mas antiguo di primate vertical



            BERLIN  (AP)  —  E  res-     bipedo a fascina cientificonan  preserva  di  un  vertebra,  ex-                       seum  in  London,  called  the
            tonan  di  un  primate  an-  desde  cu  Charles  Darwin  a  tremidad,  dede  y  tenchi,  e  Igual  na  humano,  Danuvius  fossil finds "fantastic" but said
            tigup  haya  na  Bavaria  ta  argumenta  cu  nan  por  ta  e  cientificonan  a  logra  recon-  tabatin  un  skelet  cu  forma  they would likely be the sub-
            sugeri  cu  e  ancestronan  ancestro di humano. Record  strui  con  Danuvius  a  move,  di  S  pa  tene  su  curpa  posi-  ject of much debate, not least
            di  humanidad  a  cuminsa  fossiel anterior di primatenan  concluyendo  cu  mientras  cion vertical mientras e tabata  because they could challenge
            para  vertical  miyones  di  cu un postura vertical – haya  e por a colga for di mata cu  para. Sinembargo, a diferen-  many  existing  ideas  about
            aña prome di locual a pen-   na Crete y Kenya – tabata bay  su  brasanan,  tambe  e  por  a  cia  di  humano,  e  tabatin  un  evolution.
            sa,  segun  cientificonan  a  bek apenas 6 miyon di aña.   stretch su pianan pa cana den  tenchi grandi poderoso cu ta-
            bisa diaranson.                                           posicion vertical.           bata permiti pa gara rama cu  "I  can  see  that  there  will  be
                                         Boehme, hunto cu investiga-                               su pia y cana sigur a traves di  a  lot  of  agonizing  and  re-
            Un  team  di  investigadonan  donan di Bulgaria, Alemania,  “Esaki ta cambia nos vision di  e palonan.              analysis  of  what  these  fos-
            internacional  ta  bisa  cu  e  Canada  y  Merca,  a  examina  evolucion  humano  trempan,                          sils  mean,"  said  Spoor,  who
            skelet  parcial  fosilisa  di  un  mas di 15mil weso haya den  cual ta cu tur cos a sucede na  Fred  Spoor,  a  paleontologist  wasn't involved in the study.
            primate masculino, cu a biba  un cantidad di restonan arke-  Africa”, Boehme a bisa AP.  at  the  Natural  History  Mu-
            casi  12  miyon  atras  den  e  ologico conoci como e Ham-
            boskenan  humedo  di  locual  merschmiede,  como  70km
            awendia  ta  sur  Alemania,  west  di  e  ciudad  Aleman  di
            tin  un  parecido  cu  wesonan  Munich.
            di  humano  moderno.  Den
            un  documento  publica  pa  e  Entre  e  restonan  cu  a  logra
            journal Nature, nan a conclui  hinca  den  otro  tabata  fossiel
            cu  e  especie  anteriormente  primate  perteneciendo  na
            desconoci  –  yama  Danuvius  cuater  individuo  cu  a  biba
            guggenmosi – por a cana riba  11.62  miyon  aña  pasa.  Esun
            dos  pia,  pero  tambe  trepa  mas  completo,  un  adulto
            como un macaco.              masculino,   probablemente
                                         tabata  midi  1  meter  di  hal-
            E  hallazgonan  ta  ‘lanta  pre-  tura,  tabata  pisa  68  libra,  y
            guntanan  fundamental  to-   tabatin apariencia similar na e
            cante  nos  comprendemento  bonobo moderno, un especie
            anterior di evolucion di gran  di chimpanse.
            primate  y  humano”,  segun
            Madelaine  Boehme  di  Uni-  “Tabata  impresionante  pa
            versidad  di  Tuebingen,  Ale-  nos realisa con similar cierto
            mania, kende a lidera e inves-  weso ta na esun di humano,
            tigacion.                    compara  cu  esun  di  e  great
                                         apes”, Boehme a bisa.
            E  pregunta  na  ki  momento
            primate a evoluciona mocion  Danki  na  un  wesonan  bon
   25   26   27   28   29   30   31   32