Page 30 - BNDIA ARUBA
P. 30
a30 ciencia & tecnologia
Diabierna 8 november 2019
‘Garbage Patch’ den Pacifico dañando refugio di parha
MIDWAY ATOLL (AP) — Bulando den
e Northwestern Hawaiian Island in- “Papahanaumokuakea ta un luga tanto bio-
habita, Midway Atoll ta aparece for di logicamente rico como culturalmente sagra-
centro di e ocean Pacifico. Pero unabes do”, Clark a bisa. “E Hawaiianonan ta yam’e
riba dje, e escena ta cambia: plastic, aina momona, un luga di abundancia.”
contaminacion, y morto.
Biologo di US Fish and Wildlife Service,
Practicamente liber di predador, Midway ta Kelly Goodale, ta biba y traha na Midway.
un luga sigur pa cantidad di especienan di El a bisa cu e plastic riba beach ta apenas un
parha di lama, y ta cas na e colonia di alba- parti di e problema. “No ta unicamente cu
tros di mas grandi den mundo. Pero tambe e nos beach ta hay’e, sino nos albatros ta trece
ta den centro di e asina-yama ‘Great Pacific den nan neishi y duna nan cria pa come”,
Garbage Patch’, un area grandi di plastic flo- el a bisa. “Pues nos ta calcula como 5 ton di
tante colecta pa e coriente circular oceanico. plastic treci na Midway cada aña unicamente
E Islanan Hawaiiano ta actua como un peña di e albatros pa duna nan cria.” E albatros ta
cu ta colecta e plastic mas lihe di locual cien- busca webo di squid, cu ta pega riba e plastic,
tificonan a pensa. resultando den cantidad di parha cu ta come
e material.
Midway ta yen di skelet di parha cu tin plas-
tic colorido saliendo for di nan restonan. Y no ta unicamente e parhanan cu ta sufri cu
Tapa di boter, skeiro di djente, lighter pa si- plastic. Zeehond Hawaiian monk y turtuga
garia. “No tin un parha sin plastic”, segun berde di lama, den peliger di extinsion, por
Athline Clark, superintendente di National muri pega den red di plastic. Tribon y otro
Oceanic and Atmospheric Administration predadornan apex ta come e pisca chikito cu
pa Papahanaumokuakea Marine National ta come e microplastic. Bayena ta lastra red
Monument, na cual Midway ta pertenece. di pisca y buya durante nan migracion den
Nan ta ‘yena na barica cu plastic na luga di ocean mundial.
cuminda, y sea nan ta choca of nan no tin Clark ta bisa cu ta importante pa recorda e
espacio pa nutricion, y ta muri’. relacion entre ocean, bida marino, y huma-
no.
Papahanaumokuakea, cual a cuadruplica su
tamaño bou presidente Barack Obama na El a comparti un proverbio nativo Hawai-
2016, ta e area di conservacion marino mas iano: “Ma o ke kai pili ai kakou.” E ta nifica,
grandi di mundo, y na 2010 a inscribi como ‘ocean ta conecta nos tur’.
un mix World Heritage site di UNESCO.
Ehemplar mas antiguo di primate vertical
BERLIN (AP) — E res- bipedo a fascina cientificonan preserva di un vertebra, ex- seum in London, called the
tonan di un primate an- desde cu Charles Darwin a tremidad, dede y tenchi, e Igual na humano, Danuvius fossil finds "fantastic" but said
tigup haya na Bavaria ta argumenta cu nan por ta e cientificonan a logra recon- tabatin un skelet cu forma they would likely be the sub-
sugeri cu e ancestronan ancestro di humano. Record strui con Danuvius a move, di S pa tene su curpa posi- ject of much debate, not least
di humanidad a cuminsa fossiel anterior di primatenan concluyendo cu mientras cion vertical mientras e tabata because they could challenge
para vertical miyones di cu un postura vertical – haya e por a colga for di mata cu para. Sinembargo, a diferen- many existing ideas about
aña prome di locual a pen- na Crete y Kenya – tabata bay su brasanan, tambe e por a cia di humano, e tabatin un evolution.
sa, segun cientificonan a bek apenas 6 miyon di aña. stretch su pianan pa cana den tenchi grandi poderoso cu ta-
bisa diaranson. posicion vertical. bata permiti pa gara rama cu "I can see that there will be
Boehme, hunto cu investiga- su pia y cana sigur a traves di a lot of agonizing and re-
Un team di investigadonan donan di Bulgaria, Alemania, “Esaki ta cambia nos vision di e palonan. analysis of what these fos-
internacional ta bisa cu e Canada y Merca, a examina evolucion humano trempan, sils mean," said Spoor, who
skelet parcial fosilisa di un mas di 15mil weso haya den cual ta cu tur cos a sucede na Fred Spoor, a paleontologist wasn't involved in the study.
primate masculino, cu a biba un cantidad di restonan arke- Africa”, Boehme a bisa AP. at the Natural History Mu-
casi 12 miyon atras den e ologico conoci como e Ham-
boskenan humedo di locual merschmiede, como 70km
awendia ta sur Alemania, west di e ciudad Aleman di
tin un parecido cu wesonan Munich.
di humano moderno. Den
un documento publica pa e Entre e restonan cu a logra
journal Nature, nan a conclui hinca den otro tabata fossiel
cu e especie anteriormente primate perteneciendo na
desconoci – yama Danuvius cuater individuo cu a biba
guggenmosi – por a cana riba 11.62 miyon aña pasa. Esun
dos pia, pero tambe trepa mas completo, un adulto
como un macaco. masculino, probablemente
tabata midi 1 meter di hal-
E hallazgonan ta ‘lanta pre- tura, tabata pisa 68 libra, y
guntanan fundamental to- tabatin apariencia similar na e
cante nos comprendemento bonobo moderno, un especie
anterior di evolucion di gran di chimpanse.
primate y humano”, segun
Madelaine Boehme di Uni- “Tabata impresionante pa
versidad di Tuebingen, Ale- nos realisa con similar cierto
mania, kende a lidera e inves- weso ta na esun di humano,
tigacion. compara cu esun di e great
apes”, Boehme a bisa.
E pregunta na ki momento
primate a evoluciona mocion Danki na un wesonan bon