Page 16 - bon-dia-aruba-20250121
P. 16

a16   ciencia & tecnologia
                   Diamars 21 Januari 2025
                         Cientificonan cu descapacidad ta haciendo laboratorionan di

                                       investigacion y trabao riba veld mas accesibel


            (AP) - E caminda pa Lost
            Lake  ta  uno  sin  asfalt  y
            sumamente halto, yena di
            buraco y piedranan skerpi.
            Un grupo di cientificonan
            y studiantenan tabata subi
            cu  ayudo  pa  guianan.  Pa
            esnan cu no por a cana e
            ruta,  un  drone  a  trece  e
            lago den bista pa nan.

            E trip a ser diseña pa ilustra
            e desafionan cu investigador-
            nan cu descapacidad hopi bi-
            aha ta enfrenta y con e barer-
            anan por ser combati.
                                         Act, aproba den 1990, ta pone  e mehoracionnan y organisa-
            “Djis  paso  bo  no  por  hacie   un minimo di regulacionnan  cionnan di ciencia por ofrece
            manera  otro  hende  no  kier-  pa edificionan nobo y labora-  subsidio pa esaki.
            men  cu  bo  no  por,”  Anita   torionan, incluyendo rampa y
            Marshall, un geologo di Uni-  camindanan accesibel pa rol-  Accesibilidad riba caya
            versity  of  Florida  a  bisa.  E   stoel.                Riba  e  trip  di  California,  e
            grupo  a  inclui  cientificonan                           grupo  a  explora  e  lago  cu  a
            cu problemanan di bista, ho-  Sinembargo modifica e labo-  surgi  na  San  Andreas  Fault,
            rea y mobilidad.             ratorionan  mas  bieu  ta  un  unda  e  choke  di  dos  ‘aard-
                                         proceso largo y complica.    platten por causa teremoto.
            E organisacion di Marshall a
            organisa e trip na e lago cerca   Alyssa  Paparella  ta  trahando  E grupo a inclui fanaticonan
            di  San  Andreas  Fault,  pafo   riba su doctorado den biolo-  di  piedranan  den  tur  dife-
            di  San  Bernadino.  Su  grupo   gia na Baylor College of Me-  rente  etapa  di  e  carera.  Un
            -  International  Association   dicina  y  a  funda  un  comu-  cantidad di nan tabata studi-
            for Geoscience Diversity - y   nidad online pa cientificonan  ante.  Otronan  tabata  profe-
            otronan  ta  trahando  pa  me-  cu descapacidad. El a bisa cu  sor,  emociona  pa  explora  e
            hora  e  acceso  na  trabao  di   un  edificio  di  ciencia  na  un  area den un grupo unda nan
            laboratorio y riba caya pa es-  di  su  ex  scolnan  no  tabatin  por confia cu lo cuida di otro.
            nan cu descapacidad sinti bon   boton  automatico  pa  habri
            bini y keda.                 portanan.  “Kico  esey  ta  bisa  Central  Connecticut  State
                                         di ken bo kier pa traha den e  University su profesor Jenni-
            Taormina  Lepore,  un  palen-  laboratorionan?”  el  a  remar-  fer Piatek, ken ta usa rolstoel,
            tologo  di  Michigan  Univer-  ca. “Esey ta e porta principal  a mira e lago via imagennan
            sity cu a participa, a bisa cu e   cu nan no por nisikiera usa pa  di  drone  y  a  usa  un  lens  pa
            cientificonan  tin  e  habito  di   drenta.”              examina e piedranan cu otro
            duna balor na un solo manera                              participantenan  tabata  trece
            tradicional di haci un trabao.   Leddy a bisa cu investigador-  p’e.
            Na Lost Lake, tur hende por a   nan  cu  descapacidad  no  por
            mira - hasta si nan por a yega   ser balora a causa di nan ex-  El a bisa cu tabata algo bunita
            fisicamente. “E ta trata empa-  periencianan den bida. Con-  pa  forma  parti  di  un  comu-
            tia,  mesun  hopi  cu  ciencia,”   stantemente  mester  bin  cu  nidad cu a anticipa su nece-
            Lepore a comenta, ken tambe   ideanan creativo pa por logra  sidadnan.  Por  ehempel,  nan
            ta investiga ciencia den edu-  combati y surpasa e bareran-  bus a parkeer na un area mas
            cacion.                      an den nan bida, un habilidad  plat pa asina ta mas facil pa e
                                         di  soluciona  problema  cu  ta  por baha. Bo por siña di ima-
            Haci  laboratorionan  mas    indispensabel den un labora-  gennan y mapanan, “pero bo
            accesibel                    torio.                       tin cu realmente ta den e es-
            Personanan  cu descapacidad                               pacio pa bo por sa mas,” Pi-
            ta 3 porciento di e forsa lab-  “Si nan no ta sinti bon bini,  atek a bisa, ken ta studia geo-
            oral den matematica, ingenie-  si nan no tin acceso, con nan  logia di planetanan.
            ria, tecnologia y ciencia segun   por contribui e talento aki?”
            data di 2021 di National Sci-  Leddy a declara.           Lepore,  un  persona  cu  tin
            ence Foundation.                                          poco  vision,  a  scan  e  pie-  na  stragiaire  of  boluntari-  America su reunion anual.
                                         Na Purdue University na In-  dranan usando un aplicacion  onan incapacita na New York  Como studiante den su doc-
            Cientificonan  cu  descapaci-  diana,  profesor  di  ingenieria  di inteligencia artificial cu ta-
                                                                                                   American Museum of Natu-
                                                                                                                                torado,  Marshall  tabata  bay
            dad ta bisa cu esaki ta parcial-  Brad  Duerstock  a  yuda  dis-  bata describi e colo y forma di  ral History unda e ta traha. El  trip solamente pa warda den
            mente  pa  motibo  cu  labora-  eña un laboratorio biomedico  e piedra cu bos halto.
            torionan,  klasnan  y  sitionan   añanan  atras  cu  sosten  di  e                     a bisa cu e comunidad di ge-  e  van,  frustra,  pa  motibo  cu
                                                                                                   ologonan aki ta loke ta man-
                                                                                                                                e organisadornan no a pensa
            di  trabao  no  ta  diseña  pa   scol  y  un  instituto  nacional  “Naturalesa  no  ta  auto-
                                                                                                   tene  ta  keda  bin  back.  “Nos  con pa acomoda su descapa-
            acomoda  nan.  Studiantenan   di salud su subsidio, kitando  maticamente  accesibel,”  el  a  ta siña di otro y nos ta yuda  cidadnan. E kier pa cosnan ta
            y  facultad  te  ainda  ta  bisa   cabinet for di bao di e sink y  comparti. “Naturalesa n otin  otro,” el a splica.
            cu nan no por traha den un   otro partinan pa asina e rol-  rampa y e tipo di cosnan cu                             diferente pa e siguiente gen-
                                                                                                                                eracion di cientifico.
            laboratorio  of  conduci  nan   stoel por facilmente haci uso  nos ta desea pa e tin. Pero tin  Prome cu el a sali, Marshall
            investigacion di manera safe,   di esaki.                 maneranan pa traha cu esaki  a  urgi  e  participantenan  pa  “Henter  punto  di  e  tripnan
            segun Mark Leddy, ken ante-                               y  maneranan  cu  nos  como  duna un man of un schouder  aki ta pa planta e simia,” Mar-
            riormente a maneha subsidio   E gasto di haci un laboratorio  geocientifico por haci cosnan  pa  depende  di  dje si  ta  nec-  shall a expresa, agregando cu
            relaciona cu descapacidad pa   mas  accesibel  ta  varia  segun  berdaderamente accesibel.”
            National Science Foundation   con  extenso  e  cambionan                               esario. Su persona y otronan  “tin otro maneranan pa cana
                                                                                                   di e organisacion tin tempo ta  y avansa.”
            a comparti.                  mester  ta,  segun  Duerstock.  Bushra Hussaini ta usa tip di  bay riba trip tur aña como un
            Americans  with  Disabilities
                                         Algun scol ta aloca fondo pa  e tripnan aki pa brinda sosten  parti di Geological Society of
   11   12   13   14   15   16   17   18   19   20   21