Page 30 - bon-dia-aruba-20171223
P. 30
A30 LOCAL
Diasabra 23 December 2017
Buki nobo na Papiamento pa mucha y hobennan
ORANJESTAD - Depar- bou di tur scol. oma den enseñansa.
tamento di Enseñansa ta
participa cu tin 20 titulo E bukinan no ta na benta den Audrey Tromp-Wouters, co-
di ficcion nobo na Papia- libreria, pero si t’ey pa fia na ordinado di Proyecto Idioma,
mento pa nos muchanan Biblioteca Nacional y na tur a percura pa tur e rekisito nan
y hobennan. Esaki nan ta MFA. Un grupo grandi di pa financiamento di FDA,
menciona den un relato. colaborado, principalmente segun e departamento. Re-
local, pero tambe internacio- sultado ta, cu tin un cantidad
Nan ta bisa cu nan a traha e nal a skirbi, traduci, ilustra y grandi di buki varia pa ofrece
bukinan aki principalmente coregi e materialnan nobo. E e muchanan, di cual mayoria
pa uzo na scol y cu grupo trabounan aki a sosode bou ta obra original, pero tin 3
meta hopi varia den mente. encargo y guia di Gina Rams- traduccion tambe. E teman-
Tin titulo pa klas 2 di scol ba- bottom, redactor y coordina- an a wordo selecta teniendo
sico te cu e klasnan di exam- do di e trabounan di produc- cuenta cu cada grupo meta
en di scol secundario. A parti cion y publicacion di ficcion/ specifico. Algun ehempel di
esakinan exitosamente caba no ficcion na Proyecto Idi- tema pa scol basico y special:
amistad, termento (bullying),
proteccion di flora y fauna di
Aruba, deporte / perseveran-
cia y trahamento den team.
Tema pa e hobennan ta inclui lesa buki na Papiamento. Un Koetsveld, Roxana Rodri-
peer pressure, namoramento, motibo urgente pa esaki, ta e guez, Ariadna Faries, Marlon
bida social di hoben y e con- echo cu na scol secundario e Tjung Agnie, Lara Kuiperi,
secuencianan di embaraso muchanan si ta haya Papia- Beth Briñez Alberstz, Mitch-
hubenil / uzo di droga. Bou mento como materia”, segun ell Rustveld, Barbara Meaux
di e autornan nobo (y algun e departamento. O’Connor, Ria Arrindell-
estableci) por conta Desiree Broeks.
Croes, Lorena Boekhoudt Pa yuda maestro facilita e Fotografia pa e kaft di e buki
Almary, Beth Briñez Al- proceso di familiarisacion Den kibra di marduga tabata
bertsz, Danielle Janga, Mar- aki y trata e importancia di den man di Edsel Sint Jago.
vis Engelhardt, Shaila Vro- lesamento en general na un
lijk, Desiree Correa, Yolanda forma mas amplio, Angelique E siguiente traductornan a
Croes, Diana Marchena- Maduro di Proyecto Idioma contribui: Margriet Geer-
Martes, Ria Arrindell- den enseñansa a ofrece guia man (d.f.m.), Marlon van der
Broeks, Gina Ramsbottom, den forma di workshop y Linde y Juan Maduro. En-
Diana Lebacs di Corsou (tra- katern cu informacion y tip- carga cu diseño di e bukinan
duccion), Loekie Morales di nan. E departamento ta pidi tabata: Irene Peterson, Joost
Sint Maarten (traduccion) y cada scol basico pa apunta un Horward di Adctra, Shaitza
Sally Green di Inglatera (tra- maestro pa coordina activi- Olivieira, Glenny Grigg,
duccion). dad of les rond di lesamento Nicolas Silva y Marlon
na nan scol. Na 2018 lo pone Tjung Agnie. Responsabel
“Aunke Papiamento no ta for- sugerencia tocante lesamento pa coreccion di idioma taba-
ma parti di e curiculo (ainda) pa mayor y educador riba e ta: Rubia Bernabela, Swinda
pa mayoria di e scolnan basi- website di DEA: www.ea.aw de Cuba-Arends, Elvia So-
co -cu excepcion di e scolnan lognier, Evelyn RuizCroes,
multilingual- no por enfatisa Otro profesional cu a traha Maureen Molina-Luidens,
suficientemente e importan- riba e bukinan nobo ta inclui Marlon van der Linde, Roy
cia di laga e muchanan famil- e ilustradonan: Sheila Wer- Solognier, Sue-Ann Ras,
iarisa nan mes na scol basico leman, Gairo Tromp, Me- Swinda Schwengle y Selvia
caba cu e dushi experiencia di lusina Gunsam, Diego van Lumenier.
Exceso di zonido ta causa daño na bo oido
ORANJESTAD - Mester Estudionan na diferente pais vamente door di desordo. Pa
bisa cu aña 2017 ta yegan- a demostra cu exceso di zoni- nos por tin un soño optimal
do su fin y nos mester tene do ta causa perdida di oido, mester tin un nivel di zonido
na cuenta cu e exceso di por contribui na presion hal- bou di 40 dB. Insuficiente
zonido y e molester, con- to, problema di respiracion, soño por conduci na nervio-
secuencianan cu esaki por aumento di tension muscu- sidad y ta baha nos capacidad
trece cu ne. E parandanan lar, y hasta algun medico ta di di competencia.
cu pagara y tur locual ta e opinion cu exceso di zonido
tradicion Arubiano segun por ta un factor di riesgo mas Den tur e festividad aki cu
Fundacion pa combati halto cu colesterol. Mester nos ta custumbra cu ne toch
molester di zonido. Esaki tene cuenta si cu pa un zoni- ta importante pa tene cuenta
ta segun e relato cu nos a do produci perdida di oido cu otro. Hopi di nos no por
ricibi. e zonido mester ta pa 8 ora sin nos pagara di fin aña y
largo na 85 decibel. claro e musica no por falta.
Nos mester ta bon ciudadano Sinembargo mester corda si
pa guia nos hobennan y nos Tambe exceso di zonido por riba esunnan cu ta biba cu un
yiunan pa tene cuenta cu causa disturbio di soño. Al- of otro condicion di salud y
hendenan grandi y tambe cu e gun hende ya por tin molest- esunnan cu ta desea di dis-
chikitinnan cu por tin miedo er ora cu un zonido ta na 60 fruta di nan trankilidad. Den
di zonido duro. Zonido duro decibel, esaki ta ora un perso- e dianan aki ta importante pa
ta molestia, ta causa daño na na ta papia hopi duro. Ta un nos para keto y pensa con nos
nos oido y te hasta por afecta hecho cu nos profundidad di por aporta na e bon salud di
nos salud. soño ta wordo afecta negati- nos tur.