Page 3 - bon-dia-aruba-20230519
P. 3

A3
                                                                                                           LOCAL Diabierna 19 Mei 2023

            Cifranan di economia informal hopi halto:

               Minister Geoffrey Wever ta anuncia plan pa combati economia informal




            Diaranson  mainta  Minister  di                                                                             gia  comun  cu  meta-  y  obhetivonan
            Asuntonan  Economico,  Comu-                                                                                strategico, trabounan cu mester reali-
            nicacion  y  Desaroyo  Sostenibel,                                                                          sa y e tempo necesario pa realisa esaki.
            Geoffrey  Wever,  a  tene  un  con-
            ferencia  di  prensa  na  unda  el  a                                                                       Esaki ta un paso importante pa entre
            informa  comunidad  tocante  un                                                                             otro crea un clima empresarial cu ta
            plan  desaroya  pa  combati  eco-                                                                           predecibel  y  stabiel  cu  lo  atrae  in-
            nomia  informal  na  Aruba.  Du-                                                                            versionnan local y stranhero, pa crea
            rante e conferencia a splica kico                                                                           tambe condicionnan igual, mas husto
            exactamente  economia  informal                                                                             y  cu  finalmente  ta  beneficia  e  con-
            ta,  kico  ta  e  consecuencianan  y                                                                        sumidor, pa crea un finanzas publico
            pakico nan ta haci esaki.                                                                                   sano pasobra tin mas pagado, tin mas
                                                                                                                        productividad, tin mas ingreso y tin
            Na momento cu el a asumi su cargo,                                                                          menos necesidad pa debe, y e ta crea
            Minister  Wever  ta  indica,  el  a  ricibi                                                                 tambe  un  mercado  laboral  husto  pa
            un rapport realisa pa Profesor Doctor                                                                       asina tin miho condicion laboral, me-
            Friedrich  Schneider  hunto  cu  spe-                                                                       nos explotacion y miho salario.
            cialista local drs. Jason Lejuez di De-                                                                     E accionnan a corto plaso pa reduci
            partamento di Asuntonan Economico                                                                           economia  informal,  Lejuez  a  señala,
            over di e impacto y e grandesa di eco-                                                                      ta encera campañanan di informacion
            nomia informal na Aruba.                                                                                    pa  conscientisa  e  beneficionan  di  ta
            E conclusionnan di e rapport aki, el a  nomia  informal  na  Aruba,  basa  riba  e esfuerso cu ta andando, cu directa-  formal y tambe riba e costonan di ta
            señala tabata cu economia informal ta  e estudio, ta compara cu mas o me-  mente  of  indirectamente  ta  yuda  informal. Lo realisa tambe un inves-
            consisti di alrededor di 20% di e eco-  nos 20% di e producto interno bruto  combati economia informal y a bin cu  tigacion pa tin un miho bista di e car-
            nomia di Aruba.                     (PIB) di Aruba y si compara esaki cu  un  inventario  di  recomendacionnan  acteristicanan  di  economia  informal
                                                paisnan  mas  desaroya,  por  ehemplo  cu a wordo haci di e diferente instan-  na Aruba y con e ta presenta su mes.
            “Hopi hende den nos comunidad tin  na Hulanda cu ta alrededor di 11%, e  cianan.
            di haber cu esaki y ta bon cu nos como  cifra ta hopi mas.                                                  E comision ta bay realisa accionnan di
            gobierno  a  bisa  cu  nos  kier  reduci                                Fuera  di  esaki  a  propone  accionnan  prevencion cu ta inclui incentivo pa
            economia informal, nos kier percura  “Esey ta e idea pa nos, cu e iniciativa  concreto cu ta den plaso corto, me-  comerciante  y  trahado  formalisa  pa
            pa nan registra nan mes, nan cuminsa  aki, purba di baha e cifra aki lo mas  diano y largo cu lo por wordo ehecuta  haci’e mas facil y beneficioso, ta bay
            contribui  na  caha  di  gobierno,  paga  cu ta posibel pa asina purba yega na e  pa asina logra reduci economia infor-  tin incentivo pa e consumidor tambe
            nan belasting, pero tambe pa esnan cu  nivel di e paisnan cu tin desaroyo mas  mal na Aruba.                cu ta compensa esnan cu ta scoge pa
            ta traha den economia informal haya  avansa,” Lejuez a indica.                                              consumi cerca negoshinan formal.
            nan proteccion laboral y pa nos con-  El a sigui splica cu e motibo pakico  E  conclusion  principal  di  e  rapport,  Loke e comision kier tambe ta enfati-
            sumidornan haya e proteccion cu un  hopi biaha hende ta scoge pa bay e ca-  Lejuez a señala, ta cu e  enfoke mester  sa  educacion  y  conscientisacion,  for
            consumidor mester,” Minister Wever  minda di economia informal ta inclui  ta  pa  formalisa  economia  informal.  di brinda conseho te cu campañanan
            a remarca.                          entre otro, cu nan kier prijs mas abao  Tur  e  negoshante-  y  trahadonan  cu  di  informacion,  tocante  beneficio  y
            E  rapport  presenta  tabata  demostra  pa bienes y servicio, pa no paga belas-  ta  traha  den  economia  informal  di  costo. E obhetivo ta pa crea conscien-
            cifranan  halto  pa  loke  ta  economia  ting, pa no cumpli cu e leynan laboral  un banda ta contribui na economia di  cia  pa  cambia  e  comportamento  y
            informal y esaki a trece preocupacion  vigente, pa no contribui na e priman-  Aruba, pero di otro banda nan contri-  asina contribui na pais Aruba.
            pa gobierno. Pa e motibo ey, Minister  an  di  AZV  y  SVB,  pa  scapa  placa  y  bucion no ta e contribucion optimal y
            Wever a pidi Departamento di Asun-  tempo pa loke ta formalisacion y por  ta stroba e negoshante- y trahadonan  Lejuez  a  sigui  splica  cu  e  comision
            tonan Economico pa crea un plan pa  ultimo hopi biaha e consumidor no  den formalidad door di e competen-   kier  modernisa  institutonan  formal
            combati economia informal y pa re-  ta na altura cu e servicio of producto  cia cu no ta husto.             cu ta implica aumenta confiansa den
            duci esaki.                         cu e ta cumpra ta parti di economia                                     gobierno  y  alinea  norma-,  balor-  y
                                                informal.                           E conclusion di e rapport tambe ta cu  creencianan  di  comerciante,  trahado
            “E  ta  un  plan  integral  na  unda  tin                               economia  informal  ta  un  problema  y ciudadano cu e ley- y reglamenton-
            diferente  Ministerio  y  stakehold-  Consecuencianan negativo di econo-  social cu ta compleho cu tin diferente  an  cu  ta  vigente  door  di  modernisa
            ers envolvi. E idea ta pa cuminsa cu  mia  informal  cu  ta  afecta  economia  aspecto,  diferente  motibo,  diferente  gobernansa. “Nos kier aborda tambe
            e  parti  di  conscientisacion,  aborda  di  Aruba  den  su  totalidad  ta  cu  tin  consecuencia y diferente instancia tin  e  condicionnan  economico,  social  y
            e parti di regulacion pa asina reduci  un rindimento suboptimal pasobra e  di haber cu esaki. E problematica aki  cultural cu ta conduci na informali-
            economia informal,” el a agrega.    actornan den economia informal no  no  tin  solucionnan  simpel.  Loke  ta  dad,” el a agrega.
            Jason  Lejuez,  experto  di  Departa-  ta mesun productivo manera otro ne-  rekeri ta un mescla di maneho cu ta  Fuera  di  esaki,  e  comision  tin  ac-
            mento  di  Asuntonan  Economico,  a  goshinan cu si ta formal, den sentido  husto y cu ta logra e metanan cu tin.   cionnan  pa  haci  economia  informal
            duna un splicacion amplio riba kico  cu  nan  no  por  haya  financiamento,                                 menos atractivo cu ta inclui aumento
            economia  informal  ta  encera,  con-  nan no por inverti den nan negoshi  Pa esaki, Lejuez a enfatisa, mester un  di  sancionnan  pa  haci  informalidad
            secuencianan  di  esaki,  y  a  presenta  manera  debe  ser  y  nan  no  por  paga  enfoke strategico holistico y coordina  mas  costoso  y  aumenta  e  riesgo,  y
            tambe kico e plan pa combati econo-  nan trahadonan manera debe ser.    entre  diferente  instancia  concerni  mehora  deteccion  door  di  coordina
            mia informal ta encera y con esaki por  Comerciantenan  ta  experiencia  un  den  gobierno  y  actornan  den  mer-  esfuersonan  entre  e  instancianan  di
            crea consecuencianan positivo pa pais  desigualdad di condicionnan pasobra  cado. Pa e motibo aki tambe a institui  inspeccion pa asina tin mas eficiencia
            Aruba.                              companianan cu si ta formal y cu ta  caba e comision pa combati economia  di  e  recursonan  y  aumenta  e  opor-
            Lejuez ta splica cu economia informal  cumpli  cu  tur  e  rekisitonan  no  por  informal.                  tunidad pa personanan den economia
            por wordo defini di diferente mane-  competi cu e prijs cu un comerciante                                   informal wordo gara.
            ra, pero un manera simpel ta cu e ta  informal  ta  duna  pa  un  servicio  of  El a subraya cu esaki ta un proceso cu  Por  ultimo,  el  a  menciona  cu  con-
            e suma di tur e transaccionnan cu lo  producto.                         ta bay ta continuo y largo pasobra eco-  secuencianan  positivo  di  formalisa
            mester  a  wordo  declara,  pero  cu  no  Otro consecuencia ta cu e carga fis-  nomia informal lo keda existi, pero e  economia informal ta inclui un eco-
            a  ser  declara.  Esaki  por  inclui  pago  cal  ta  cay  solamente  riba  e  comer-  idea ta pa reduci esaki lo mas cu ta po-  nomia  cu  un  rindimento  optimal,
            na trahadonan cu ta parcialmente of  ciantenan cu ta cumpli bon cu belast-  sibel y den futuro ora cu e manifesta  comerciantenan ta experiencia condi-
            completamente  informal,  benta  y  ing. Door cu gobierno no ta ricibi e  den un otro forma, pa e comision ta  cionnan husto, e carga fiscal ta reparti
            compra di producto- y servicionan cu  ingreso  di  e  negoshinan  informal  ta  cla pa combati y reduci esaki atrobe lo  den  mas  conciudadano  cual  ta  mas
            no ta wordo declara, huur di aparta-  pone tambe cu e no por brinda bienes  mas cu por.                     husto,  tin  mas  ingreso  pa  gobierno
            mento, entre otro.                  y servicio publico riba nivel cu mes-                                   provee bienes y servicio publico, ne-
            Un conclusion cu a yega na dje ora  ter.                                E comision pa combati economia in-  goshinan cu productividad eleva, mas
            cu a haci e estudio cu profesor. Sch-  Lejuez  a  indica  cu  loke  nan  a  haci  formal lo presenta un plan pa imple-  proteccion pa trahadonan y mas pro-
            neider,  tabata  cu  e  tamaño  di  eco-  den  e  rapport  aki,  ta  inventarisa  tur  mentacion y esaki lo encera un strate-  teccion pa consumidornan.
   1   2   3   4   5   6   7   8