Page 3 - bon-dia-aruba-20230519
P. 3
A3
LOCAL Diabierna 19 Mei 2023
Cifranan di economia informal hopi halto:
Minister Geoffrey Wever ta anuncia plan pa combati economia informal
Diaranson mainta Minister di gia comun cu meta- y obhetivonan
Asuntonan Economico, Comu- strategico, trabounan cu mester reali-
nicacion y Desaroyo Sostenibel, sa y e tempo necesario pa realisa esaki.
Geoffrey Wever, a tene un con-
ferencia di prensa na unda el a Esaki ta un paso importante pa entre
informa comunidad tocante un otro crea un clima empresarial cu ta
plan desaroya pa combati eco- predecibel y stabiel cu lo atrae in-
nomia informal na Aruba. Du- versionnan local y stranhero, pa crea
rante e conferencia a splica kico tambe condicionnan igual, mas husto
exactamente economia informal y cu finalmente ta beneficia e con-
ta, kico ta e consecuencianan y sumidor, pa crea un finanzas publico
pakico nan ta haci esaki. sano pasobra tin mas pagado, tin mas
productividad, tin mas ingreso y tin
Na momento cu el a asumi su cargo, menos necesidad pa debe, y e ta crea
Minister Wever ta indica, el a ricibi tambe un mercado laboral husto pa
un rapport realisa pa Profesor Doctor asina tin miho condicion laboral, me-
Friedrich Schneider hunto cu spe- nos explotacion y miho salario.
cialista local drs. Jason Lejuez di De- E accionnan a corto plaso pa reduci
partamento di Asuntonan Economico economia informal, Lejuez a señala,
over di e impacto y e grandesa di eco- ta encera campañanan di informacion
nomia informal na Aruba. pa conscientisa e beneficionan di ta
E conclusionnan di e rapport aki, el a nomia informal na Aruba, basa riba e esfuerso cu ta andando, cu directa- formal y tambe riba e costonan di ta
señala tabata cu economia informal ta e estudio, ta compara cu mas o me- mente of indirectamente ta yuda informal. Lo realisa tambe un inves-
consisti di alrededor di 20% di e eco- nos 20% di e producto interno bruto combati economia informal y a bin cu tigacion pa tin un miho bista di e car-
nomia di Aruba. (PIB) di Aruba y si compara esaki cu un inventario di recomendacionnan acteristicanan di economia informal
paisnan mas desaroya, por ehemplo cu a wordo haci di e diferente instan- na Aruba y con e ta presenta su mes.
“Hopi hende den nos comunidad tin na Hulanda cu ta alrededor di 11%, e cianan.
di haber cu esaki y ta bon cu nos como cifra ta hopi mas. E comision ta bay realisa accionnan di
gobierno a bisa cu nos kier reduci Fuera di esaki a propone accionnan prevencion cu ta inclui incentivo pa
economia informal, nos kier percura “Esey ta e idea pa nos, cu e iniciativa concreto cu ta den plaso corto, me- comerciante y trahado formalisa pa
pa nan registra nan mes, nan cuminsa aki, purba di baha e cifra aki lo mas diano y largo cu lo por wordo ehecuta haci’e mas facil y beneficioso, ta bay
contribui na caha di gobierno, paga cu ta posibel pa asina purba yega na e pa asina logra reduci economia infor- tin incentivo pa e consumidor tambe
nan belasting, pero tambe pa esnan cu nivel di e paisnan cu tin desaroyo mas mal na Aruba. cu ta compensa esnan cu ta scoge pa
ta traha den economia informal haya avansa,” Lejuez a indica. consumi cerca negoshinan formal.
nan proteccion laboral y pa nos con- El a sigui splica cu e motibo pakico E conclusion principal di e rapport, Loke e comision kier tambe ta enfati-
sumidornan haya e proteccion cu un hopi biaha hende ta scoge pa bay e ca- Lejuez a señala, ta cu e enfoke mester sa educacion y conscientisacion, for
consumidor mester,” Minister Wever minda di economia informal ta inclui ta pa formalisa economia informal. di brinda conseho te cu campañanan
a remarca. entre otro, cu nan kier prijs mas abao Tur e negoshante- y trahadonan cu di informacion, tocante beneficio y
E rapport presenta tabata demostra pa bienes y servicio, pa no paga belas- ta traha den economia informal di costo. E obhetivo ta pa crea conscien-
cifranan halto pa loke ta economia ting, pa no cumpli cu e leynan laboral un banda ta contribui na economia di cia pa cambia e comportamento y
informal y esaki a trece preocupacion vigente, pa no contribui na e priman- Aruba, pero di otro banda nan contri- asina contribui na pais Aruba.
pa gobierno. Pa e motibo ey, Minister an di AZV y SVB, pa scapa placa y bucion no ta e contribucion optimal y
Wever a pidi Departamento di Asun- tempo pa loke ta formalisacion y por ta stroba e negoshante- y trahadonan Lejuez a sigui splica cu e comision
tonan Economico pa crea un plan pa ultimo hopi biaha e consumidor no den formalidad door di e competen- kier modernisa institutonan formal
combati economia informal y pa re- ta na altura cu e servicio of producto cia cu no ta husto. cu ta implica aumenta confiansa den
duci esaki. cu e ta cumpra ta parti di economia gobierno y alinea norma-, balor- y
informal. E conclusion di e rapport tambe ta cu creencianan di comerciante, trahado
“E ta un plan integral na unda tin economia informal ta un problema y ciudadano cu e ley- y reglamenton-
diferente Ministerio y stakehold- Consecuencianan negativo di econo- social cu ta compleho cu tin diferente an cu ta vigente door di modernisa
ers envolvi. E idea ta pa cuminsa cu mia informal cu ta afecta economia aspecto, diferente motibo, diferente gobernansa. “Nos kier aborda tambe
e parti di conscientisacion, aborda di Aruba den su totalidad ta cu tin consecuencia y diferente instancia tin e condicionnan economico, social y
e parti di regulacion pa asina reduci un rindimento suboptimal pasobra e di haber cu esaki. E problematica aki cultural cu ta conduci na informali-
economia informal,” el a agrega. actornan den economia informal no no tin solucionnan simpel. Loke ta dad,” el a agrega.
Jason Lejuez, experto di Departa- ta mesun productivo manera otro ne- rekeri ta un mescla di maneho cu ta Fuera di esaki, e comision tin ac-
mento di Asuntonan Economico, a goshinan cu si ta formal, den sentido husto y cu ta logra e metanan cu tin. cionnan pa haci economia informal
duna un splicacion amplio riba kico cu nan no por haya financiamento, menos atractivo cu ta inclui aumento
economia informal ta encera, con- nan no por inverti den nan negoshi Pa esaki, Lejuez a enfatisa, mester un di sancionnan pa haci informalidad
secuencianan di esaki, y a presenta manera debe ser y nan no por paga enfoke strategico holistico y coordina mas costoso y aumenta e riesgo, y
tambe kico e plan pa combati econo- nan trahadonan manera debe ser. entre diferente instancia concerni mehora deteccion door di coordina
mia informal ta encera y con esaki por Comerciantenan ta experiencia un den gobierno y actornan den mer- esfuersonan entre e instancianan di
crea consecuencianan positivo pa pais desigualdad di condicionnan pasobra cado. Pa e motibo aki tambe a institui inspeccion pa asina tin mas eficiencia
Aruba. companianan cu si ta formal y cu ta caba e comision pa combati economia di e recursonan y aumenta e opor-
Lejuez ta splica cu economia informal cumpli cu tur e rekisitonan no por informal. tunidad pa personanan den economia
por wordo defini di diferente mane- competi cu e prijs cu un comerciante informal wordo gara.
ra, pero un manera simpel ta cu e ta informal ta duna pa un servicio of El a subraya cu esaki ta un proceso cu Por ultimo, el a menciona cu con-
e suma di tur e transaccionnan cu lo producto. ta bay ta continuo y largo pasobra eco- secuencianan positivo di formalisa
mester a wordo declara, pero cu no Otro consecuencia ta cu e carga fis- nomia informal lo keda existi, pero e economia informal ta inclui un eco-
a ser declara. Esaki por inclui pago cal ta cay solamente riba e comer- idea ta pa reduci esaki lo mas cu ta po- nomia cu un rindimento optimal,
na trahadonan cu ta parcialmente of ciantenan cu ta cumpli bon cu belast- sibel y den futuro ora cu e manifesta comerciantenan ta experiencia condi-
completamente informal, benta y ing. Door cu gobierno no ta ricibi e den un otro forma, pa e comision ta cionnan husto, e carga fiscal ta reparti
compra di producto- y servicionan cu ingreso di e negoshinan informal ta cla pa combati y reduci esaki atrobe lo den mas conciudadano cual ta mas
no ta wordo declara, huur di aparta- pone tambe cu e no por brinda bienes mas cu por. husto, tin mas ingreso pa gobierno
mento, entre otro. y servicio publico riba nivel cu mes- provee bienes y servicio publico, ne-
Un conclusion cu a yega na dje ora ter. E comision pa combati economia in- goshinan cu productividad eleva, mas
cu a haci e estudio cu profesor. Sch- Lejuez a indica cu loke nan a haci formal lo presenta un plan pa imple- proteccion pa trahadonan y mas pro-
neider, tabata cu e tamaño di eco- den e rapport aki, ta inventarisa tur mentacion y esaki lo encera un strate- teccion pa consumidornan.