Page 7 - DESPA
P. 7

a4   salud
             Diabierna 25 augustus 2017

                      Departamento encarga no tin bon bista riba



                                          malesanan contagioso sexual



            ORANJESTAD-  En  con-                                                                                               nos ta manda e persona na e
            exion  cu  entrevista  cu                                                                                           dokter di cas, pero e parti di
            a  tene  cu  dokter  di  cas                                                                                        guia ta sigui cerca nos.”
            Joaquin  van  Trigt,  Bon
            Dia  Aruba  ta  busca  cifra                                                                                        HIV
            di  malesanan  transmiti                                                                                            Segun  sra.  Arnelda,  person-
            sexualmente  na  Departa-                                                                                           anan cu wordo getest positi-
            mento  di  Salud  Publico,                                                                                          vo pa HIV mester di un guia
            seccion  Servicio  di  Male-                                                                                        ‘mas intensivo’.
            sanan Contagioso (DBZ).                                                                                             E personanan aki mester keda
            Nos  a  entrevista  Arnelda                                                                                         bou guia di un internista, se-
            Els, nurse na DBZ tocante                                                                                           gun sra. Els. “Manera ta con-
            malesanan transmiti sexu-                                                                                           oci,  awendia  contagia  HIV
            almente.                                                                                                            no ta un sentencia di morto,
                                                                                                                                sinembargo  bo  mester  keda
            Segun nos a reporta algun si-                                                                                       tuma  remedi  y  percura  pa
            man atras, sr. Van Trigt a ex-                                                                                      keda come y biba saludabel.”
            presa cu den su practica e ta
            haya  e  cantidad  di  casonan                                                                                      Tin remedi na Merca y otro
            di malesanan transmiti sexu-                                                                                        paisnan  cu  ta  wordo  pre-
            almente  ‘alarmante’  den  su                                                                                       scribi  pa  personanan  cu  tin
            practica.                                                                                                           riesgo halto di contagia HIV.
                                                                                                                                E remedi aki ta conoci como
            Riba  e  punto  aki  sra.  Els  a                                                                                   PrEP, esta Pre-exposure pro-
            elabora  cu:  “Mi  a  lesa  e  ar-                                                                                  phylaxis.  E  remedi  aki  ta
            ticulo y si e casonan ta subi-  chlamydia no ta duna ningun  pa malesanan contagioso sex-  nan ta duna algun tipo di guia  stop  cu  e  virus  di  HIV  por
            endo  of  birando  alarmante  sintoma.”                   ual ta remarcabel. No mucho  na hobennan.                 keda  den  bo  curpa  y  tin  un
            nos no sa. Pero si nos por bisa                           tempo  pasa  nan  tabatin  ci-                            efectividad  di  mas  o  menos
            cu  cada  biaha  mas  hende  ta  Sra. Els ta subraya cu ‘nos no  franan  actual  como  cu  De-  “Ora cu scolnan pidi nos pa  90%. Esaki combina cu otro
            haci uzo di facilidad di test-  tin e bista completo di kico ta  partamento  di  Salud  ta  haci  lectura  nos  ta  bay  e  scolnan  medidanan  manera  condom
            nan na laboratorio of na DBZ  pasando  den  poblacion  cu  e  investigacionnan.  Bon  Dia  pa  duna  informacion  cu  ta  ta neglisha e chensnan cu bo
            mes. Esaki kiermen cu natu-  malesanan. Esaki pasobra nos  Aruba  lo  sigui  riba  e  punto  trata  cu  e  tipo  di  malesanan  por contagia HIV.
            ralmente lo tin mas casonan  ta haya cifranan solamente via  aki como cu sin investigacion  aki.
            reporta.”                    e  Landslaboratorium  y  otro  no tin bista riba ki malesanan  Den e ultimo tempo aki, nos  Segun  sra.  Els,  e  tipo  di  re-
                                         laboratorionan priva’.       contagioso tin, formando un  no  ta  enfoca  solamente  riba  medi  aki  no  ta  obtenibel  na
            Sra. Els a splica cu a base di  “Ora cu dokter di cas trata e  peliger  pa  nos  comunidad.  kico e malesa ta of kico por ta  Aruba.  E  ta  splica  cu  ‘no  ta
            e cifranan cu e departamento  malesanan  aki  a  base  di  sin-  Sin cifranan y otro informa-  e consecuencia si bo hay’e, si  gewoon asina por cuminsa cu
            tin,  casonan  di  chlamydia  y  toma nos no ta haya ningun  cion no por traha maneho y  no tambe kico ta e comporta-  un campaña asin’ey’.
            gonorrea ta aparece mas fre-  reportahe di esaki.”        tampoco por haci prevencion  cion cu bo tin cu anda cu ne”,
            cuentemente  cerca  person-                               efectivo.                    sra. Els ta splica.          “Nos  ta  keda  enfoca  riba  e
            anan entre edadnan di 15 pa  Pa  esaki  sra.  Els  y  Departa-                                                      comportacion  di  e  persona,
            46 aña.                      mento  di  Salud  Publico  en                             Segun e nurse, nan ta purba  si  ta  trata  cu  un  persona  cu
                                         general ta pidi e dokternan di  Guia pa hobennan          informa  hoben  di  e  conse-  tin  un  pareha  cu  ta  positivo
            “Den  caso  di  gonorrea,  e  ta  cas pa purba colabora cu e de-  Un  otro  comentario  cu  sr.  cuencianan  cu  tin  pa  tene  pa  HIV,  e  mester  keda  uza
            aparece mas tanto cerca hen-  partamento pa manda rapport  Van Trigt a duna ta cu person-  relacion  sexual  na  un  edad  su  condom.  Tambe  e  tin  di
            de  homber,  mientras  chla-  na  tempo  di  casonan  trata  a  anan desde un edad di 11 aña  jong. “Por tin chens cu ta sali  haber  cu  e  cantidad  di  virus
            mydia ta conta cu mas hende  base di sintoma.             ta acudi na su practica cu sin-  na estado of haya un malesa  cu e persona positivo tin den
            muhe  cu  ta  contagia  esaki.                            tomanan  di  malesanan  con-  transmiti  sexualmente,  am-  nan  sistema.  Cu  e  virus  aki
            Mester tene cuenta si cu cer-  E echo cu DBZ no tin cifra pa  tagia sexualmente. Pa esaki a  bos por trece cambio grandi  bo no por wak riba curpa di
            ca hende homber hopi biaha  conclui kico ta e desaroyonan  busca clarificacion di DBZ si  den e bida y futuro di un ho-  un persona cu e tin’e, y esaki
                                                                                                   ben. Peer pressure tambe por  ta haci cu no semper e ta no-
                                                                                                   hunga  un  rol  den  e  tipo  di  tabel. P’esey ta importante pa
                                                                                                   situacionnan aki bou hoben-  haci test.”
                                                                                                   nan.  Nos  ta  purba  guia  nan
                                                                                                   pa  tuma  e  decision  corecto  Sra. Els ta splica cu HIV ta un
                                                                                                   teniendo cuenta cu e conse-  virus cu ta drenta bo curpa y
                                                                                                   cuencianan.”                 ta ataca bo sistema inmuno-
                                                                                                                                logico.
                                                                                                   Sra.  Els  ta  splica  cu  en  caso
                                                                                                   cu  un  persona  a  tene  un  “Bo sistema inmunologico ta
                                                                                                   contacto sexual cu e ta duda  proteha bo contra malesanan.
                                                                                                   di dje, manera un one night  Si  bo  tin  suficiente  cantidad
                                                                                                   stand,  ‘por  pasa  libremente  di  e  virus  aki,  e  ta  baha  bo
                                                                                                   cerca  nos’.  E  departamento  sistema  inmunologico  di  tal
                                                                                                   ta  ofrece  proteccion,  testnan  manera  cu  bo  curpa  no  ta
                                                                                                   y guia pa yuda hende cu pasa  wordo  proteha  pa  malesan-
                                                                                                   individualmente  cu  cualkier  an cu ta comun. E ora ey na
                                                                                                   preocupacion.                largo  plaso  nos  por  papia  di
                                                                                                                                AIDS.  Pero  awendia  masha
                                                                                                   Sinembargo,  si  un  persona  poco  ta  haya  AIDS  pasobra
                                                                                                   wordo  getest  positivo  pa  un  si bo ta test y bo ta haya HIV
                                                                                                   malesa, DBZ no tin e dokter-  bo por haya tratamento pa no
                                                                                                   nan  disponibel  pa  prescribi  yega na e fase di AIDS.”
                                                                                                   remedi.  “Den  e  casonan  aki
   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11   12