Page 12 - AHATA
P. 12

Diabierna, 26 September 2025                                   AWEMainta                                                  LOCAL             3




                                Despues di añanan di exposicion industrial na Aruba


       Preguntanan tocante cancer ta keda






       E refineria na San Nicolas ta para awo, y e dump principal
       di e isla tambe a wordo cera. Pero pa hopi Arubiano, e daño

       kisas ya a wordo haci. Pa mas cu 50 aña, famianan a biba
       cu e emisionnan di refineria cu tabata pasa den nan bari-
       onan. Pa decadanan, residentenan a  soporta e huma y
       gasnan toxico di e  dump—tin  biaha diariamente,  semper

       impredecibel. Ora biento cambia, e contaminacion no a keda
       conteni. Comunidadnan hopi mas leu cu San Nicolas, of e
       bisiñanan inmediato di e dump, a raporta dianan cu huma
       a yena nan cas y scolnan. Districtonan completo a wordo

       exponi na contaminantenan transporta invisibelmente door
       di henter e isla.


       Awo, cu ambos facilidad cera, un pregunta persistente ta

       keda: E exposicion a largo plaso aki a contribui na tasanan
       di cancer mas halto na Aruba?


       Evidencia di otro luga

       Globalmente, e evidencia ta preocupante. Estudionan na
       Merca,  Europa,  y  Asia  a  mustra  cu  biba  cerca  di  refineri-        • Testnan ambiental historico y actual pa wak cua residuo a
       anan di petroleo ta aumenta e riesgo di cancer di pulmon,                  keda den tera y awa.
       blaas, pecho, y colon. Refinerianan ta emiti substancianan                 • Estudionan di salud a largo plaso di residentenan cu a biba

       cu ta causa cancer, manera benzeno y formaldehido, cu por                  mas cerca di e refineria y e dump.
       acumula  den  e  curpa humano  durante  añanan.  Di  mesun                 • Comparacionnan cu puntonan di referencia internacional
       manera, investigacion riba candelanan na dump ta mustra                    pa wak si e tasanan di Aruba ta inusualmente halto.
       cu nan ta libera un mescla di toxina—dioxina, metal pisa, y

       particulanan fini. E contaminantenan aki ta wordo conecta                  Sin e pasonan aki, nos ta keda den scuridad.
       no solamente na cancer, sino tambe na malesa di curason,
       malesanan respiratorio, y sistemanan inmuno debilita.                      Dicon e ta importante ainda
                                                                                  Algun  por puntra:  Si  tanto  e  refineria  como  e  dump  ta

       E realidad Arubano                                                         sera, dicon sigui coba den pasado? E contesta ta simpel:
       Riba  nos  isla,  e  evidencia  ta  mas  dificil  pa  establece.           Contaminacion ta keda. Substancianan cu ta causa cancer
       Residentenan na San Nicolas  pa hopi tempo a expresa                       por keda den curpa y den medio ambiente pa decadanan. Y
       nan preocupacion tocante tasanan di  cancer mas halto,                     p’esnan cu a lanta na San Nicolas of a biba den direccion di

       hopi biaha señalando historialnan familiar yen di casonan.                 biento for di e dump, e riesgonan di salud kisas no ta desa-
       Comunidadnan  cerca  di  e  landfill  ta  corda  anochinan  di             parece djis pasobra e chimenea y e candelanan a paga.
       huma pisa, atakenan di tosamento, y un miedo persistente
       tocante loke añanan di exposicion por nifica pa nan salud.                 Aruba no por kita pasado, pero e por scoge transparencia y

                                                                                  accion awo. Estudionan independiente, controlnan medico
       Sinembargo, a pesar di decadanan di sospecho, Aruba ta                     regular, y  un  dialogo habri cu  e  comunidadnan afecta ta
       falta dato cla. No tin un registro publico di cancer specifica             esencial.  Hasta  si  e  resultadonan  trece  berdadnan  dificil,
       pa bario. No tin estudio a largo plaso cu ta compara comu-                 nan lo trece claridad tambe—y un fundeshi pa miho protec-

       nidadnan afecta cu esnan  menos  exponi. Y un monitoreo                    cion di salud den futuro.
       consistente di aire, awa, y tera tabata scars.
                                                                                  E refineria a bay. E dump ta cera. Pero e preguntanan di salud
       Loke nos tin mester ainda                                                  cu nan a laga atras ta keda. Y te ora nan wordo contesta,

       Pa contesta e pregunta aki ta rekeri:                                      hopi Arubiano lo sigui puntra: Acaso decadanan di exposi-
       • Estadisticanan di cancer transparente pa cada comunidad.                 cion a laga nos mas malo cu nos a yega di sa?
   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16   17