Page 12 - AHATA
P. 12
Diabierna, 26 September 2025 AWEMainta LOCAL 3
Despues di añanan di exposicion industrial na Aruba
Preguntanan tocante cancer ta keda
E refineria na San Nicolas ta para awo, y e dump principal
di e isla tambe a wordo cera. Pero pa hopi Arubiano, e daño
kisas ya a wordo haci. Pa mas cu 50 aña, famianan a biba
cu e emisionnan di refineria cu tabata pasa den nan bari-
onan. Pa decadanan, residentenan a soporta e huma y
gasnan toxico di e dump—tin biaha diariamente, semper
impredecibel. Ora biento cambia, e contaminacion no a keda
conteni. Comunidadnan hopi mas leu cu San Nicolas, of e
bisiñanan inmediato di e dump, a raporta dianan cu huma
a yena nan cas y scolnan. Districtonan completo a wordo
exponi na contaminantenan transporta invisibelmente door
di henter e isla.
Awo, cu ambos facilidad cera, un pregunta persistente ta
keda: E exposicion a largo plaso aki a contribui na tasanan
di cancer mas halto na Aruba?
Evidencia di otro luga
Globalmente, e evidencia ta preocupante. Estudionan na
Merca, Europa, y Asia a mustra cu biba cerca di refineri- • Testnan ambiental historico y actual pa wak cua residuo a
anan di petroleo ta aumenta e riesgo di cancer di pulmon, keda den tera y awa.
blaas, pecho, y colon. Refinerianan ta emiti substancianan • Estudionan di salud a largo plaso di residentenan cu a biba
cu ta causa cancer, manera benzeno y formaldehido, cu por mas cerca di e refineria y e dump.
acumula den e curpa humano durante añanan. Di mesun • Comparacionnan cu puntonan di referencia internacional
manera, investigacion riba candelanan na dump ta mustra pa wak si e tasanan di Aruba ta inusualmente halto.
cu nan ta libera un mescla di toxina—dioxina, metal pisa, y
particulanan fini. E contaminantenan aki ta wordo conecta Sin e pasonan aki, nos ta keda den scuridad.
no solamente na cancer, sino tambe na malesa di curason,
malesanan respiratorio, y sistemanan inmuno debilita. Dicon e ta importante ainda
Algun por puntra: Si tanto e refineria como e dump ta
E realidad Arubano sera, dicon sigui coba den pasado? E contesta ta simpel:
Riba nos isla, e evidencia ta mas dificil pa establece. Contaminacion ta keda. Substancianan cu ta causa cancer
Residentenan na San Nicolas pa hopi tempo a expresa por keda den curpa y den medio ambiente pa decadanan. Y
nan preocupacion tocante tasanan di cancer mas halto, p’esnan cu a lanta na San Nicolas of a biba den direccion di
hopi biaha señalando historialnan familiar yen di casonan. biento for di e dump, e riesgonan di salud kisas no ta desa-
Comunidadnan cerca di e landfill ta corda anochinan di parece djis pasobra e chimenea y e candelanan a paga.
huma pisa, atakenan di tosamento, y un miedo persistente
tocante loke añanan di exposicion por nifica pa nan salud. Aruba no por kita pasado, pero e por scoge transparencia y
accion awo. Estudionan independiente, controlnan medico
Sinembargo, a pesar di decadanan di sospecho, Aruba ta regular, y un dialogo habri cu e comunidadnan afecta ta
falta dato cla. No tin un registro publico di cancer specifica esencial. Hasta si e resultadonan trece berdadnan dificil,
pa bario. No tin estudio a largo plaso cu ta compara comu- nan lo trece claridad tambe—y un fundeshi pa miho protec-
nidadnan afecta cu esnan menos exponi. Y un monitoreo cion di salud den futuro.
consistente di aire, awa, y tera tabata scars.
E refineria a bay. E dump ta cera. Pero e preguntanan di salud
Loke nos tin mester ainda cu nan a laga atras ta keda. Y te ora nan wordo contesta,
Pa contesta e pregunta aki ta rekeri: hopi Arubiano lo sigui puntra: Acaso decadanan di exposi-
• Estadisticanan di cancer transparente pa cada comunidad. cion a laga nos mas malo cu nos a yega di sa?

