Page 10 - HOH
P. 10
Diaranson, 9 April 2025 AWEMainta SALUD 13
For di peuter te teenager:
Comprondiendo na ki momento
problemanan di salud mental ta cuminsa
E señalnan pa tene cuenta cu ne
ORA nos pensa riba lucha cu salud mental, hopi biaha nos ta
imagina teenager of adulto. Pero investigacion ta mustra cu prob-
lemanan emocional y psicologico por surgi hopi mas trempan—
tin biaha den muchanan di apenas tres aña. Señalnan tempran
por pasa desapercibi of wordo malinterpreta como “mal compor-
tacion,” pero expertonan ta di acuerdo: mas tempran nos detecta
retonan di salud mental, miho e resultadonan a largo plaso ta.
Problemanan di salud mental no ta sigui un schedule stricto, pero
aki tin un resumen general di ki tempo diferente condicionnan tin
tendencia di aparece pa prome biaha.
experencia e etapanan tempran di trastorno bipolar of psicosis, cu
Edad 3–5: E señalnan mas trempan hopi biaha ta cuminsa na fin di adolescencia. Lamentablemente,
Hasta baby y pre-escolar por mustra sintomanan tempran di hopi teenager ta sufri den silencio debi na stigma of miedo di
lucha cu salud mental. Algun mucha por experencia ansiedad huicio.
di separacion intenso, miedo excesivo, agresion, of dificultad
pa maneha emocionnan. Aunke tantrum ta normal n’e edad aki, Edad 18–25: Desaroyo critico ta continua
retonan di comportacion extremo of prolonga por ta un señal E principio di añanan 20 ta un otro periodo di riesgo halto.
di alerta. Trastornonan manera trastorno di apego of señalnan Schizofrenia y trastorno bipolar hopi biaha ta cuminsa mani-
tempran di ansiedad por cuminsa den e fase aki. festa nan mes completamente den e rango di edad aki. E stress
di transiciona pa adulto—universidad, trabou, independencia—
Edad 6–12: Lucha den edad di scol por exacerba problemanan di salud mental subyacente of activa
Asina cu muchanan drenta scol, nan salud mental hopi biaha otronan nobo. Ta p’esey servicionan di salud mental den univer-
ta wordo poni bou di un microscopio—pa maestronan, compa- sidad y pa adulto hoben ta mas importante cu nunca.
ñero di scol, y rutinanan diario. Trastorno di Deficit di Atencion/
Hiperactividad (ADHD) hopi biaha ta bira mas visibel n’e etapa Pakico deteccion trempan ta importante
aki, ya cu ta spera di muchanan pa sinta keto, concentra, y sigui Mas tempran un problema di salud mental wordo reconoci, mas
regla. Ansiedad, dificultad di siñamento, y trastornonan di humor tempran intervencion por cuminsa. Apoyo trempan—sea a traves
tambe por cuminsa manifesta nan mes. Muchanan por expresa di terapia, acomodacionnan na scol, of strategianan di cria—por
nan angustia a traves di comportacion en bes di palabra—pensa mehora dramaticamente e capacidad di un mucha pa enfrenta,
riba isolacion, agresion, of cambionan academico repentino. logra exito na scol, y forma relacionnan saludabel. E ta reduci
tambe e riesgo cu problemanan bira mas serio den edad adulto.
Edad 13–18: E presion ta aumenta
E añanan di adolescente ta un tempo di cambio emocional y fisico Toch, stigma y mal comprondemento hopi biaha ta retrasa ayudo.
masivo. Cu pubertad, presion social, exploracion di identidad, y Mayor, maestro, y cuidadonan ta hunga un rol crucial den nota
stress academico, no ta un sorpresa cu esaki t’e tempo cu condi- e señalnan y aboga pa apoyo. Salud mental ta mesun real—y
cionnan mas serio manera depresion, trastorno di alimentacion, mesun importante—cu salud fisico. Mas tempran nos trata esaki
y auto-lesion hopi biaha ta surgi. Algun teenager por cuminsa di e manera ey, miho pa tur hende.