Page 10 - AB
P. 10

A2   LOCAL
              Diaranson 3 september 2025

             En conexion cu advertencia publica pa OM
             Con pa reconoce y preveni cay den trampa di “skimming”


            Diabierna  anochi  Min-                                                                                             toetsenbord  cu  bo  man  pa
            isterio  Publico  (OM)  a                                                                                           asina  preveni  acceso  na  un
            publica  riba  su  pagina  di                                                                                       posible camara scondi.
            Facebook  un  advertencia                                                                                           Ta  consehable  pa  no  usa
            pa publico tocante un otro                                                                                          ATMs cu ta isola of den par-
            tipo di estafa activo riba e                                                                                        tinan  scur,  como  cu  tin  un
            isla,  esta  “skimming”.  A                                                                                         chance  mas  grandi  cu  esaki
            señala  cu  a  detecta  algun                                                                                       a  ser  afecta  pa  skimming.
            ATM  di  varios  banco  cu                                                                                          Preferiblemente  usa  ATMs
            a  ser  perhudica  pa  esta-                                                                                        den un sitio paden y cu bon
            fadornan  cu  a  instala  e                                                                                         luz, manera na banco mes. E
            aparato  di  skimming  pa                                                                                           sitionan aki ta menos vulner-
            horta  placa  di  ciudadan-                                                                                         able pa estafa.
            onan inocente.                                                                                                      Rutinamente  monitorea  bo
                                                                                                                                cuenta di banco, sea via tele-
            Aunke no a divulga cua ATM                                                                                          fon  of  via  yamada  na  banco
            a ser afecta, algun comentario                                                                                      mes, pa cualkier actividad so-
            bao di e publicacion a provee                                                                                       spechoso  of  transaccionnan
            poco mas detaye di nan me-                                                                                          no  autorisa.  Tuma  medi-
            sun  experencia.  Un  usuario                                                                                       danan  di  seguridad  riba  bo
            a  nota  cu  e  ATM  di  Aruba                                                                                      cuenta  pa  cualkier  pago  cu
            Bank  na  e  pompstacion  di  na Aruba, pero considerando  macion  di  banco—incluy-   Nan  por  instala  e  aparato  bo  haci.  Esakinan  por  inclui
            Sero Blanco a ser afecta, unda  e casonan di estafa digital cu  endo bo PIN—pa asina esta-  unda clientenan ta hinca nan  ‘multi-factor  authentication’
            e mes a cay den e trampa di  a surgi den e ultimo lunanan,  fadornan bo usa bo informa-  carchi  di  banco,  esta  e  ‘card  si ta usando app di banco riba
            e  estafa.  E  usuario  a  sigui  ta  importante  pa  pueblo  ta  cion pa haci pagonan falso of  reader.’ Usualmente e apara-  telefon of congela bo cuenta
            splica  cu  na  momento  cu  el  consciente di trempan con pa  no autorisa cu bo carchi.   to aki ta ser instala riba esun  despues di haci transaccion.
            a ser atraca, polis a conseh’e  detecta, preveni y busca ayu-  Tin  diferente  manera  cu  es-  legitimo pa tap’e, cual clien-  Esakinan  por  ta  medidanan
            pa tuma contacto cu su ban-  do ora ta encontra un caso di  tafadornan  por  purba  skim  tenan no lo por detecta facil-  fastioso, pero considera cu e
            co. Otro a nota actividad so-  “skimming” ora ta saca placa.  bo  carchi.  Un  di  nan  ta  ora  mente.             ta mayormente temporal y ta
            spechoso  na  un  otro  sitio.  Kico ta skimming          ta  pomp  gasolin  den  auto  Un otro metodo ta via e toet-  mas miho cu risca perdida di
            Manera  e  usuario  a  conta,  Segun  e  website  oficial  di  e  (si  ta  paga  na  mashin  pafo),  senbord. Den e caso aki, es-  placa.
            na e ATM di Aruba Bank na  Federal Bureau of Investiga-   aparatonan  di  banco  usa  pa  tafadornan  atrobe  ta  instala  Tuma  contacto  cu  bo  banco
            Noord el a lucha pa pone su  cion  (FBI)  na  Merca,  skim-  haci pago (por ehempel den  un toetsenbord riba esun le-  inmediatamente  si  e  mashin
            carchi den e ATM, y pa ora el  ming ta un tipo di estafa cu  supermercado)  of  den  algun  gitimo,  y  via  circuito  digital  di ATM no ta duna bo carchi
            a sak’e back, e mashin a pela  ta  encera  un  aparato  ilegal-  ATM.                  den e toetsenbord falso, esta-  back  despues  cu  bo  termina
            su carchi di banco.          mente instala den mashinnan  Pa loke ta ATM, estafadornan  fadornan por graba bo pin y  of cancela un transaccion. Es-
            E fenomeno di skimming ta  cu ta lesa carchi di banco. E  por usa diferente metodo pa  usa asina horta bo placa. Se-  aki por indica un presencia di
            algo cu no ta hopi comun aki  aparato aki ta tuma bo infor-  por yega na bo informacion.  gun e website di FBI, e toet-  aparato stranhero den e card
                                                                                                   senbord falso aki ta un tecno-  reader.
                                                                                                   logia  relativamente  nobo  cu  Si bo ricibi mensahe of email
                                                                                                   a  tuma  e  luga  di  camaranan  puntrando  pa  informacion
                                                                                                   scondi. Sinembargo, ainda bo  di pago, sea cauteloso pa no
                                                                                                   por haya algun camara ilegal  duna e informacion aki. Ban-
                                                                                                   instala riba e ATM mashin. E  conan  no  ta  pidi  pa  infor-
                                                                                                   camaranan aki por ser instala  macion  sensitivo  di  cuenta
                                                                                                   tras  di  un  piesa  falso  instala  via  yamada;  nan  sa  usa  otro
                                                                                                   riba  e  ATM  of  den  cercania  manera di autenticacion.
                                                                                                   di e mashin, por ehempel den  Si bo tin cualkier duda of so-
                                                                                                   luz.                         specho, por fabor tuma con-
                                                                                                   E  aparatonan  aki  sa  tuma  tacto  cu  bo  banco  y  alabes
                                                                                                   apenas  par  seconde  pa  por  polis.
                                                                                                   ser  instala.  Ta  pa  e  motibo  E casonan aki di skimming ta
                                                                                                   aki,  ta  facil  pa  estafadornan  e ultimo te awo den un serie
                                                                                                   logra instala esakinan a pesar  di  estafanan  digital  riba  nos
                                                                                                   cu  tin  camara  of  hende  den  isla.  Den  e  ultimo  lunanan
                                                                                                   cercania. E aparatonan aki ta  a  mira  e  sistema  di  corte  y
                                                                                                   warda data di usuarionan pa  parlamento  comprometi  pa
                                                                                                   e estafadornan por download  un  virus,  unda  nan  email  a
                                                                                                   esaki depues. Data tambe por  ser  usa  como  un  strategia
                                                                                                   ser transferi usando wifi, sea  di ‘phishing’ cu ta diseña pa
                                                                                                   despues of den tempo real.   horta  informacion  sensitivo
                                                                                                   Con pa detecta y preveni     cu por tin consecuencia serio.
                                                                                                   Tin  varios  manera  pa  con-  Tambe a tuma nota di varios
                                                                                                   trola  cu  e  ATM  of  mashin  scam  riba  plataformanan  di
                                                                                                   di pago cu bo ta usando no a  red  social  manera  Facebook
                                                                                                   ser afecta pa estafadornan di  y Instagram, unda estafador-
                                                                                                   skimming. Na prome luga, e  nan ta crea postnan falso cu ta
                                                                                                   FBI ta conseha pa mira si tin  pretende di bin for di medio-
                                                                                                   algo los, kibra of rasca riba e  nan  di  comunicacion  local,
                                                                                                   mashin  di  ATM.  No  usa  e  post noticia falso, y ora hende
                                                                                                   card  reader  si  bo  ripara  algo  ta  click,  e  ta  un  estafa.  Un
                                                                                                   sospechoso.                  otro estafa tabata usa imagen
                                                                                                   Bo  por  tambe  controla  di  e  of  personahe  di  politiconan
                                                                                                   toetsenbord  ta  legitimo  por  di Aruba falsifica usando tec-
                                                                                                   medio  di  ranca  e  rand  di  e  nologia di ‘deep fake’ pa pro-
                                                                                                   toetsenbord  prome  cu  pone  move un scam den forma di
                                                                                                   bo  PIN.  Despues  cubri  e  aviso.
   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15