Page 22 - AHATA
P. 22

A2   LOCAL
                 Dialuna 10 november 2025
              E rol y importancia di ciencia na Aruba pa sostenibilidad y desaroyo

              Di conservacion di naturalesa pa resiliencia contra cambio di clima

            Awe  dia  10  di  november,                                                            ‘Turning  the  Tide’,  unda  a  nalisa  na  2023,  resultadonan
            mundo  ta  celebra  Dia                                                                mustra nan proyecto di ‘coral  di e proyecto ainda ta accesible
            Mundial  di  Ciencia  pa                                                               nursery’. E proyecto ta enfoca  riba  nan  website:https://sci-
            Sostenibilidad y Desaroyo.                                                             riba e restauracion di e Stag-  ence.brenchies.com/intro/
            Riba  e  dia  aki  mundo  ta                                                           horn Coral (Acropora cervi-
            ser recorda di e rol di cien-                                                          cornis),  un  di  e  coralnan  cu  Banda di conservacion di nos
            cia den sociedad y e nece-                                                             ta crece mas lihe den henter  naturalesa,  Aruba  tambe  ta
            sidad pa publico participa                                                             mundo general.               hogar  di  algun  organisacion
            den  e  combersacionnan                                                                                             cu ta enfoca mas riba inves-
            cu  ta  surgi  den  e  tereno                                                          E  proceso  ta  encera  usando  tigacionnan climatico.
            di ciencia. E dia aki—cel-                                                             tubo PVC, y hancrando esaki
            ebra  anualmente—tambe                                                                 den lama cu pidanan chikito  Conseho  Nacional  pa  Re-
            ta  subraya  e  importancia                                                            di  e  coral  cu  a  sobrevivi  un  siliencia   Climatologico
            y relevancia di ciencia den                                                            ambiente cu tabata hopi acido  (NCRC) ta un di e organisa-
            nos bida diario.                                                                       of cu hopi calor, loke ta nifica  cionnan cu tin como meta pa
                                                                                                   cu  nan  ta  hopi  resiliente  y  contribui na e fortalecemento
            Na  augustus  2023,  e  Asam-                                                          nan ta pone nan den e nurs-  sistematico  di resiliencia cli-
            blea  General  di  e  Organi-                                                          ery pa laga nan crece. Ora e  matico pa e bienestar genera-
            sacion  di  Nacionnan  Uni                                                             coralnan ta suficiente grandi,  cional di sociedad y naturale-
            a  nombra  2024-2033  como                                                             e  buceadonan  ta  pone  nan  sa. NCRC ta un e autoridad
            e  Decada  Internacional  di                                                           back na rif di coral. Aworaki  nacional riba clima na Aruba,
            Ciencia  pa  Desaroyo  Sos-                                                            nan tin dos ubica na Palm Is-  y pues tin como mandato pa
            tenible,  enfatisando  e  rol                                                          land y cinco na Savaneta (na  entre  otro,  pusha  pa  legisla-
            critico  di  ciencia  pa  aborda                                                       Serene by the Sea). Regular-  cion climatico y desaroya un
            e  retonan  mas  emergente                                                             mente, e organisacion ta tene  marco nacional di resiliencia.
            na  mundo.  E  iniciativa  aki                                                         tayernan  pa  hoben  den  cual
            ta  reconoce  cu  pa  yega  na  e                                                      nan ta siña con pa corta e pega  Bon  Dia  Aruba  ya  a  publica
            ambicionnan di e Agenda di                                                             e coral na e tubonan pa asina  varios articulo tocante e tra-
            2030 y mas aya, esaki ta rekeri                                                        e buceadornan por hiba nan  bao cu NCRC ta haci, cual ta
            no  solamente  avance  den                                                             den awa.                     inclui  e  Climate  Impact  At-
            conocemento  y  innovacion                                                                                          las Aruba. E Atlas aki a habri
            pero  tambe  fortalecemento                                                            Den  monitoreo  y  conserva-  porta  pa  colecta  y  provee
            den colaboracion entre cien-                                                           cion di ecosistema marino, e  dato  climatico  importante
            cia, politica y comunidad.                                                             proyecto di Surfside Science  no  solamente  na  beneficio
                                                                                                   tambe tabatin e meta pa con-  di stakeholders den diferente
            Pa 2025, e celebracion awe ta                                                          tribui  na  accion  por  medio  sector economico riba e isla,
            provee un plataforma pa con-                                                           di  conduci  investigacionnan  sino  tambe  pa  localnan  por
            sidera ki tipo di ciencia—y ki                                                         riba calidad di aire y awa riba  ta educa y tin e oportunidad
            tipo di relacion entre ciencia                                                         e isla, como tambe monitoreo  pa contribui na e movemento
            y  comunidad—lo  ta  necesa-                                                           di cambionan riba nos costa y  amplio  pa  aborda  e  impac-
            rio pa cumpli cu retonan den                                                           mapeo di fondo di lama rond  tonan di cambio di clima.
            futuro. Ta cu esaki den mente                                                          Aruba.
            cu e tema di e aña aki ta Con-                                                                                      E atlas  climatico  ta duna un
            fiansa, Transformacion y Ma-                                                           Surfside  Science  tabata  un  bista  riba  cambionan  den
            ñan: E Ciencia cu Nos Mes-                                                             proyecto  cu  a  cay  bao  di  e  temperatura, biento, awasero
            ter pa 2050.                                                                           Metabolic  Foundation,  un  y secura, ademas di monito-
                                                                                                   NGO cu varios proyecto cu  ria kico a pasa durante e ul-
            Aki na Aruba, ciencia tambe                                                            ta conta riba envolvimento di  timo 50 aña y premira cambio
            ta  hunga  un  rol  sumamente                                                          comunidad  pa  contribui  na  den clima pa e proximo 50 pa
            importante,    specialmente                                                            e  movemento  ambiental  pa  100 aña. Banda di e parti cli-
            den bista di cambio di clima                                                           logra  sostenibilidad  y  cono-  matico, e atlas tambe ta ofrece
            y  sobredesaroyo.  Riba  e  isla                                                       cemento tocante nos natura-  un bista den con e factornan
            tin varios organisacion y de-  y marino ta bao proteccion di  e sondeo di Cascabel, cual a   lesa.  E  proyecto  di  Surfside  climatico por afecta Aruba y
            partamento  gubernamental    ACF.                         ser ehecuta den colaboracion   Science a dura 1 aña unda a  su comunidadnan. Tur esaki
            cu ta depende riba investiga-                             cu The Toledo Zoo y Eckerd   test diferente metodo cu por  pa  “fomenta  un  compron-
            cionnan  cientifico  pa  asina   ACF ta conduci varios inves-  College di Merca. Investiga-  ser  usa  pa  automatisa  col-  demento general y bista mas
            por brinda servicio na comu-  tigacion  cientifico  riba  nos  cion  y  actualisacionnan  di   eccion  di  data  na  Aruba  su  profundo  entre  stakehold-
            nidad y/of preserva loke ta di   fauna y flora. Na 2023, ACF a  ACF ta disponible na e web-  costanan,  ambos  riba  tera  y  ers riba e riesgo y impacto di
            nos.                         introduci e proyecto ‘Turning  site:   https://acf.aw/nature-  den lama, cerca di e costa.   cambio climatico pa asina de-
                                         the  Tide’  den  colaboracion  conservation.                                           saroya un resiliencia climati-
            Tuma,  por  ehempel,  Aruba   cu  Wageningen  University                               Na 2023, e proyecto aki a ser  co di un manera husto, inclu-
            Conservation    Foundation   & Research, ScubbleBubbles  Tambe  cercamente  envolvi    nomina  pa  e  premio  ‘Euro-  sivo  y  ekitativo,”  manera  ta
            (ACF)  y  e  trabao  cu  nan  ta   y  Universidad  di  Aruba.  E  den conservacion di bida ma-  pean Union Prize for Citizen  para riba website di Climate
            haci pa asina conserva y pro-  proyecto aki tabatin como en-  rino  di  Aruba,  ScubbleBub-  Science’, cual ta un premio cu  Impact Atlas.
            tege  nos  fauna  y  flora.  Na   foke e restauracion di e eco-  bles  ta  un  organisacion  cu   ta  honra,  presenta  y  sostene
            april  2024,  Fundacion  Parke   sistema di coral- y mangelnan  tin como meta pa encurasha   proyectonan  den  e  area  di  Siman pasa, NCRC den co-
            Nacional  Aruba  (FPNA)  a   na Aruba. Na 2025, e organi-  hobennan pa tuma parti den   investigacion cu ta trece cam-  laboracion cu Stimson Cen-
            anuncia  cu  lo  transforma  pa   sacion a lansa un documental  actividadnan  di  conserva-  bio, expande conocemento y  ter  a  publica  e  resultadonan
            Aruba Conservation Founda-   tocante  e  proyecto,  unda  a  cion marino. Funda na 2016,   ta  demostra  procesonan  in-  di  un  estudio  di  un  aña  pa
            tion (ACF), den un cambio cu   mustra e investigacionnan cu  ScubbleBubbles  a  ser  estab-  novativo cu ta actualisa prac-  identifica  y  compronde  e
            a bin despues cu e fundacion   a tuma luga y e importancia  leci pa atrae hobennan na bu-  ticanan existente mientras ta  riesgonan  di  clima  y  con  pa
            a experiencia un expansion di   pa  sigui  studia  y  cuida  nos  ceo, pero pronto a tuma ini-  adresa avance social, cultural,  haci  Aruba  mas  resiliente
            su  rol  y  su  responsabilidad-  mangelnan. Banda di esey, e  ciativa  pa  protege  y  restaura   ambiental, educacional y po-  contra cambio di clima. Pub-
            nan  banda  di  maneha  Parke   organisacion  tin  varios  otro  nos coral.            litico pa medio di empodera e  licacionnan di NCRC ta dis-
            Nacional  Arikok,  tumando   proyecto, como por ehempel                                sociedad civil den e desaroyo  ponible na e website: https://
            cargo  tambe  di  maneha  ar-  e  reintroduccion  di  e  Lora  E organisacion a hunga un rol   di futuro.           ncrc-aruba.org/publications
            eanan protegi rond di Aruba.   den  nos  naturalesa  y  recien  importante den e proyecto di
            Actualmente, 17 area terestial                                                         Aunke Surfside Sciencia a fi-
   17   18   19   20   21   22   23   24   25   26   27