Page 14 - ANTILL DGB

14 Antilliaans Dagblad Vrijdag 13 juli 2018
Feuilleton

DE MEMOIRES VAN TATAIS LODEWIJK
DOOR

DANIEL
Verkoop zoutpannen (97) GERHARTS

ij de Snelpersdrukkerij In juni was het water in de
van de Gebr. Belinfante Oranje Pan zo ver verdampt,
B te ’s Gravenhage werd dat men het zout uit die Pan
in het jaar 1867 een brochure kon verwijderen.
gedrukt getiteld ‘Het Eiland Dat gebeurde met de hand.
Bonaire met een Schetskaart’. De arbeiders gingen op blote
Het bevatte een omschrij- voeten, met opgestroopte
ving van de kavels en de voor- broek of in korte broek de pan
waarden van verkoop ‘van in, gewapend met een pie-
het meerendeel der Domein- khouwel, een platte schop en
gronden en Zoutpannen, een kruiwagen. De laag zout
aldaar. De Verkoop was be- was nog bedekt met een dun
paald op 1 september 1868’. laagje water, doch was zo hard
Ter aanbeveling schreef men dat het met de piekhouwel
in deze brochure: ,,Het eiland opgebroken moest worden.
Bonaire, hetwelk zijn naam Met de kruiwagen werd het
ontleent aan zijne gezonde op de lage dijkjes gestort waar
ligging, behoort met de eilan- het tot vrijdag bleef liggen
den Curaçao en Aruba bene- uitdruipen, doch ook om de
denwinds, en St. Martin, St. De arbeiders gingen op blote voeten, met opgestroopte broek of in korte broek de pan in, gewapend roze kleur, die veelal aanwezig
Eustatuis en Saba bovenwinds, met een piekhouwel, een platte schop en een kruiwagen. was door de inwerking van de
tot de kolonie Curaçao. zon te laten verdwijnen. Op
Het ligt eene halve dagreis stelsel van gouvernements- woorden ‘een nieuwe regeling omdat hij nogal bruut met de vrijdag werd het zout in krui-
beoosten het eiland Curaçao exploitatie opgegeven worde. van de kolonialen regerings- arbeiders omging. Prachtige wagen geladen, elke kruiwa-
en op gelijken afstand van Dit alle heeft aanleiding gege- vorm, waarin Bonaire meer verhalen werden over hem gen bevatte een half vat (een
de kust van Venezuela. Het ven, dat het Nederlandsch zelfstandig zou worden en niet verteld. vat was 130 kg, dus een krui-
bezit aan de Oost-, Zuid- en Gouvernement te rade is ge- meer afhankelijk zou zijn van De pannen waren verwaar- wagen ongeveer 65 kg.) en
Westkust goede baaien, die worden het grondbezit op Curaçao en de vrije ontwikke- loosd. Er waren nog twee, de werd het naar de kust gereden
doorgaans veilig tot ligplaats kleine en groote schaal toe te ling van het eiland zou worden Witte Pan en de Oranje of waar het op een grote hoop in
van schepen kunnen dienen, laten en daartoe het grooter bevorder’. Rode pan. De Witte pan werd de open lucht werd gestort.
alleen in het geval van zeld- deel der domeingronden in Nu die vrije ontwikkeling Caballero genoemd, want Daar stond dan de opzichter,
zaam waaiende zuiden- en het openbaar aan de meestbie- heeft Bonaire nog tachtig jaar die had het beste zout. De die de kruiwagens van elk
westenwinden minder veilig dende te verkopen, en even zo aan den lijve ondervonden! Oranje pan werd ook wel ge- telde. Aan het einde van de
zijn. Het eiland is voor het de zoutpannen en de daarvoor Bonaire bleef al die jaren een noemd Peliké, de verbastering dag kregen zij een papiertje
groter deel zeer beschrijk terreinen.” onderhorig bezit van Curaçao! van de naam Pedro Kelky, waarop het aantal kruiwagens
aan Brazilie- of ver hout en Al met al een nogal overdre- Het is lang geleden dat het die vroeger opzichter was stond vermeld, doch ook de
watapana (dividivi) boom. ven gunstige voorstelling van eerste zout van Bonaire naar geweest. prijs per kruiwagen. Men
Men vindt er vele zoetwater- zaken. Europa werd vervoerd. Dat De pannen bestonden uit betaalde namelijk voor de
putten, waardoor het bijzon- Enige jaren tevoren, op 1 eerste zout werd verkregen grote rechthoekige, door een vakken die dicht bij de weg
der geschikt is voor veeteelt juli 1863, waren 607 gouver- toen in 1624 een vloot onder dijk omgeven stukken en lagen. 12,5 Cent per vat en dat
en houtvelling op grote nementsslaven en 151 particu- commando van Boudewijn het zoutmeer. Verscheidene liep op tot 25 cent per vat voor
schaal.” liere slaven in vrijheid gesteld Hendricksz in dienst van de hectaren in oppervlakte. de vakken die aan het einde
(Joh Hartog pag. 184). Voor de West-Indische Compagnie Deze pannen waren weer van de pan lagen.
Zoutpannen particulieren slaven werd Bonaire aanliep (The Dutch in verdeeld in vakken van naar Zodra de Oranje Pan klaar
,,Het meest belangrijk zijn 30.200 gulden aan de eigena- the West Indies van Corenlis schatting 25 meter bij 25 me- was ging men naar de Witte
echter de aan de Zuidwestzij- ren betaald. 1.200 gulden C. Goslinga). ter, door middel van lagere Pan, die altijd later gereed was
de des eilands gelegen zout- werd nimmer betaald. Voor al De kroniekschrijver Ioannes stukjes. voor het oogsten omdat de
pannen en de terreinen om deze mensen had het Gouver- de Laet had een beschrijving Na de regentijd werden de laag water daar dieper was.
nieuwe exploitatiën van dat nement (en particulieren) de gegeven van diverse eilanden sluizen geopend en werd het Was het een gunstig jaar, dus
artikel aan te leggen. Tot dus- zorg gehad. Nu waren ze vrij in het Caraibisch gebied waar zoute water in de pannen een jaar waarin de regen niet
verre werd het eiland Bonaire en moesten door arbeid hun zoutpannen aanwezig waren gelaten. De Oranje Pan ont- te vroeg begon, dan kon men
alleen beheerd als eene Gou- brood verdienen. of konden worden gemaakt. ving het wate door middel van in de Oranje Pan nog wel een
vernement plantage van Het gevolg was dat velen Vele schepen voeren uit van een kanaal rechtstreeks uit tweede oogst halen. De pan-
Curaçao, in dien zin dat alle tegen hongerlonen in dienst de Lage Landen op zoek naar zee. De Witte Pan ontving het nen waren vevuild en ik be-
producten, van welken aard van hun vroegere meesters zout, dat niet meer uit Zuid- water uit het Pekelmeer. Met sloot een paar vakken te laten
ook, aan de koloniale kas toe- overgingen, waarbij de vroege- Europa en de noordkust van verschil was dat het water uit schoonmaken. Dat was een
vloeiden. Bijzonder eigen- re slaven van het Gouverne- Afrika kon worden ingevoerd het Pekelmeer stilstaand water kostbare geschiedenis. Over de
dom van gronden bestond er ment ook nog op de arbeids- door de oorlog die met Spanje was en tot rust was gekomen, volle breedte en lengte moest
niet; alleen werden bij vergun- markt kwamen. woedde en zo kwamen reeds zodat vaste stoffen naar de men de modder die zich in
ning van het bestuur van Cu- in 1624 drie schepen terug bodem waren gezonken. Daar- een vak verzameld had, met
raçao kleine percelen gronds Veiling volgeladen met zout uit Bonai- om was het zout dat uit de kruiwagens naar de kant rij-
aan particulieren, op aanvrage Bij de veiling op 1 september re! Witte Pan werd gekregen den.
uitgegeven, om die te bebou- 1868 werd op de zoutpannen ongeveer zeven procent zui- Ik meen dat het schoonma-
wen of om er gebouwen te geen aannemelijk gedaan (Dr. Bezit Herrera verder dan dat van de Oranje ken van een vak rond 750
stellen. Uitvoer anders dan J. Hartog bladz.233) en de Hermanos Pan. gulden kostte. Het was slechts
naar Curaçao was verboden. verkoop ging dus niet door. Na Toen ik in 1931 te Bonaire mogelijk elk jaar in elke pan
Eene nieuwe regeling van den een jaar werd wederom een aankwam, waren de pannen in twee vakken schoon te maken.
kolonialen regeringsvorm poging ondernomen en we- het bezit overgegaan van de Oranje Pan: Men kreeg natuurlijk prachtig
voor de kolonie Curaçao, waar- derom zonder succes. Later firma Herrera Hemanos. Het - 89,17% keukenzout zout uit zo’n schoongemaakte
bij ieder der genoemde eilan- werden de pannen onder- verhaal wil, dat de vorige eige- - 2,01% calciumoxyde pan.
den meer zelfstandig is gewor- hands verkocht voor 150.00 naren in Nederland woonden Omstreeks 1935 was de
den, bracht ook voor Bonaire gulden aan E.B.F. Hellmund. en dat zij een familielid H.J.C. - 0,55% magnesium toestand op Bonaire slecht.
eene nieuwe organisatie me- Als klap op de vuurpijl stelde Bodenburg Hellmund naar Ook het zout was bijna onver-
de, en belet dat het langer in Curaçao een uitvoerrecht van Bonaire zonden om daar eens Witte Pan: koopbaar. Ik vroeg aan de
den staat van afhankelijkheid 10 procent op het zout plus orde op zaken te stellen. Veel - 96,29% keukenzout Gouverneur een lening van
van Curaçao blijve; terwijl een grondbelasting van 1.500 heeft hij niet kunnen doen. 10.000 gulden om zout te
het bovendien in het belang gulden in. Dat stond niet in de Japie Bodenburg Hellmund - 0,98% calciumoxyde garen. Het zou als onderpand
der vrije ontwikkeling des brochure en zo werd getoond stond in 1931 nog bekend als - spoor magnesium blijven liggen, doch ik moest
eilands wordt geacht, dat het wat bedoeld werd met de mal mucha (slechte jongen) ook als borg tekenen.