Page 13 - AHATA
P. 13
A17
Diaranson 25 Juni 2025
Skirbi pa Arturo Desimone
Puerto Rico: Spiel di Aruba den Epoca di RAft y CAft
Cuidou cu Aruba bira un Puerto Rico na scala miniatura - parti 2
Hopi biaha ora papia to- dad cu ta bon representa den cu Aruba den pasado….
cante e condicionnan his- e dichonan di un nacionalista Aruba, antes di logra Status
torico, cultural y politico manera Booshi Wever, cu ta Aparte, tawata biba bou di un
di nos isla chikito Aruba, enfatisa cu Arubiano t’un ex- mandato cu tawata reserva
tin e costumber di ignora cepcion den mundo y kende mercado di Aruba pa pro-
henter nos contexto geo- lo bira ofendi si un hende ducto Hulandes so, cu ruta
politico. Cu e excepcion di sugeri cu Arubianidad efec- di importacion via Corsou.
e bay-bin entre caos polit- tivamente ta representa otro Na mes momento, e produc-
ico of bonanza petrolero cara diverso di e arco iris di tonan Mericano, mas barata
na Venezuela, ta parce cu Latinidad. Pero mesora cu un y bendi na manera semi-
nos no kier imagina e res- Arubiano bay biba na Texas, e clandestino na San Nicolaas,
to di e area caminda nos sociedad dominante ayaban- tawata hopi mas popular na
pida rif y calichi ta, entre da ta categorisa su etnicidad Aruba.
Sur America y Caribe. di ta “Latino”, of hasta mas
absurdamente “Hispanic”. Na Cuba, “e otro hala” kibra
E isleñonnan tipicamente ta Ainda nos no ta cla cu limpi di e parha, casi ningun pro-
yama e conseho “la Junta” e spiel di Puerto Rico pa nos ducto di mercado internacio-
loke ta zona manera un refer- E palabra “Latino” ta haya un wak aden. nal no mag di drenta e pais.
encia basa riba memorianan nificacion nobo den e con- Esaki ta danki na e blokeo in-
di dictaduranan Sur Ameri- cepto Puertoriqueño cual ta: E poeta y militante politico ternacional imponi pa Merca,
cano. e otro, e “otredad”, maske e Lola Rodríguez de Tió (naci loke unicamente Obama a
Puerto Riqueño local y or- na Puerto Rico, 1843 - fayece suspende brevemente.
E “hunta” aki a sigui habraca guyoso mes tambe ta papia na Cuba, 1924), a skirbi den
presupuesto pa hospitalnan y Spaño of talbes Spanglish. un poema E version Hulandes di e rela- corte masivo manera loke
institucionnan di emergencia Esaki parcialmente ta e con- “Cuba y Puerto Rico son cionnan di poder aki entre Gobierno anterior a comete.
memey di e delaster periodo secuencia di un nacionalismo de un pájaro las dos alas isla y Reino, aunke tampoco Uzo excesivo di un remedi
mas desastroso causa p’e hor- gasta y impotente: na Puerto reciben flores y balas ta semper amical, ta mas flex- economico falso, ta hiba na
cannan Maria y Irma. Rico e movementonan inde- sobre un mismo corazón”. ibel, loke ta debe na Hulanda e condicionnan cu ta haci e
pendentista a perde forsa, pa- su caracter mas modera y isla pober. Alafin, pueblo su
Actualmente tur aña ente sobra nan no a logra pa libera Un traduccion na Papiamen- diplomatico. Aruba den Re- delaster recurso ta mudansa,
114.000 y 213.000 habitante nan isla. to ta: ino tin un posicion mas cla esta pa bay bira “Latino” na
ta bandona nan isla pa busca “Puerto Rico y Cuba ta cu e drama entre San Juan y Merca, of bira “allochtoon”
stabilidad den exterior. Si un Puerto Rico no tin ni sikiera di un parha, e dos halanan Merca. na Europa.
crisis grandi impacta e mono- un representacion na Con- ta ricibi flor y bala di scopet
cultivo di turismo na Aruba, greso di Washington DC y ta rib’e mesun curason” Sinembargo, nos ta bibando Miho cu “austeridad”, algun
kico esaki lo tin como efecto haya su mes antagonisa pa un un epoca di dominacion pa alternativo pa Aruba lo inclui
pa nos? Anos tambe lo exper- poder hopi mas grandi, esta E proverbio tin un eco di e via di prestamo di organis- un convenio di importacion
encia un exodo asina grandi Merca. E ora ey ta mas facil pa tempo di José Martí, e poeta, monan manera Fondo Mon- di productonan mas pagabel
di Arubiano rumbo Europa expresa un patriotismo bashi, solda y creyente di e unifi- etario Internacional, loke ta (di Colombia y Brasil e.o.)
y Merca? Cuanto tempo lo vulgarisa y malogra, basa riba cacion transmaritimo di Ca- reforsa e patronchinan anti- y intercambio intra-regional;
dura pa Aruba keda casi de- e exclusion di e stranhero ribe. Awendia, un di e hala- guo di dependencia. diversificacion economico pa
shabita? pober. Obviamente e patrio- nan, Cuba, ta habraca bou no keda depende riba mono-
tismo aki no tawata loke e po- di e peso di un comunismo E formula di austeridad ta cultivo di turismo; y un fin
E paspoort Mericano, un etanan revolucionario mane- burocratico y di blokeo eco- recomenda pa un gobierno na e eterno “tax holiday” pa
derecho di nacemento di tur ra Eugenio María de Hostos nomico, mientras cu e otro inverti menos den desaroyo hotel: laga industria hotelero
Puertorriqueño, ta un ben- a soña pa Puerto Rico ora ela hala ta mara bou di FOMB pa su poblacion, confíando reinverti mas den un isla cu a
dicion y maldicion alabes: bisa na 1884 “Cuba. Jamaica, su colonisacion moderno fi- ciegamente den sector priva sacrifica asina hopi caba riba e
bendicion pasobra e ta e yabi Santo Domingo, Puerto Rico nanciero. pa laga sociedad haya su rum- altar turistico.
pa drenta Merca y un porta no son sino miembros de un bo “natural.” Asina ta bira
pa bandona un tereno limita. mismo cuerpo,” (Den e pan- Asina e dos islanan ta parce imposibel pa sigui construi Comparacion ta un aspecto
Un maldicion paso gran parti fleto Lo que algún día será reflehonan inverti den spiel. un proyecto transforma- intelectual y ta importante,
di e poblacion, particular- una gran nacionalidad ) Puerto Rico mag di importa tivo (manera e visionnan di maske Aruba su situacion
mente e hubentud vital, ta productonan unicamente Juancho Yrausquin of Betico den e sombra di Den Haag,
muda bay Merca pa biba den E drama identitario aki ta via e hafnan y barconan di Croes pa Aruba, of di Lola de CAFT, RAFT y COHO
diaspora. Asina ta intensifica ofrece varios punto di com- “Mama Tera” Merca y di Tío pa Puerto Rico) of pa pri- no ta mes opresivo manera
e crisis identitario pa un cul- paracion cu Aruba, y sin ningun otro pais. Niun otro minti un miho futuro. Mes- loke Puerto Rico ta biba bou
tura cu semper tawata pro- duda tambe cu Corsou. E boto por hiba importacion ter di proyectonan pa mehora FOMB. Sinembargo, por ta
duci lidernan pasiona cu un Arubiano, kende ta papia Pa- pa Puerto Rico. Esaki ta se- y modernisa educacion pu- un cuestion di tempo pa e
fuerte discurso autonomista, piamento (un lenga pariente gun e acuerdo “Jones Act”, blico, pasobra scol na Aruba deterioro y heridanan nobo
rebelde y patriotico. Te awo na un Portugues crioyo) y un ley anticua di 1920 cu ta ainda tin un pia mara den e aparece.
esaki ta zona reconocibel? cu tradicionalmente ta com- responsabel pa e costonan di costumber colonial.
parti varios costumber crioyo bida hopi halto pa e isleñonan Reflexion y conferencia cu
Comicamente, ora e medio- cu Venezolano (bebe cu- awendia. Shen aña mas laat, e Pa financia distribucion di un otro islanan pa discuti e posi-
nan na Puerto Rico ta papia cuy, come ayaca, toca gaita y “Jones Act” ta costa Puerto diccionario di Papiamento, of cion di dependencia di excol-
tocante “Latino” nan kemen baila merengue, pa despues Rico 2.8 biyon di dolar pa pa resolve e falta di transporte onisadonan por yuda. Maske
stranhero cu ta bin for di confesa tur esakinan na misa aña. publico, mester di inversion e refleho den spiel por ta do-
Republica Dominicana, Co- Catolico.) den sector publico. Tur esaki loroso, daño e no por haci.
lombia, Cuba of Venezuela. Sinembargo, tin e mentali- Un caso semehante por mira ta bira imposibel door di re-

