Page 23 - AHATA
P. 23

a16   ciencia & tecnologia
                 Diahuebs 7 December 2023
              Aruba ta reintroduci e sorto protegi pa ley bescherming inheemse flora

                                        en fauna desde 2017; Amazona Barbadensis


            Hopi di nos Arubianonan                                                                boa,  djaka  tambe  raton.  Na  futuro  generacion  por  tin  e
            tin  bunita  recuerdo  di  e                                                           Aruba FPNA ta e fundacion  lora  pa  nan  tambe  conoce.
            lora. E sorto aki Amazona                                                              encarga cu e proyecto di rein-  DNM ta comparti algun pa-
            barbadensis  tabata  existi                                                            troducion y conservacion di e  labra di nos directeur ora cu
            den nos ecosistema prome                                                               lora den nos naturalesa.     a puntr’e pa e skirbi su expe-
            cu  añanan  50  pero  las-                                                             E  lora  tin  un  balor  impor-  riencia ora e la wak e lora na
            timamente esakinan a dis-                                                              tante  den  nos  ecosistema.  e localidad  secreto den Parke
            parce. Recientemente nos                                                               Nan ta beneficia e ecosistema  Nacional Arikok y tambe cu
            por  a  wak  bunita  potret-                                                           y ta yuda expande e biodiver-  bishita di Princes Beatrix na e
            nan  di  Prinses  Beatrix  di                                                          sidad  pa  medio  di  distribui  loranan. “Un prinses den un
            Hulanda, bishitando Fun-                                                               simia di matanan. P’esey hopi  haula  di  speransa:  Den  luna
            dacion  Parke  Nacional                                                                sorto di mata tambe a bin ta  di flor Prinses Beatrix a trece
            Aruba  (FPNA)  pa  wak  e                                                              desaparece  na  Aruba.  FPNA  un bishita na e loranan.
            loranan.                                                                               su  mision  cu  e  proyecto  di
                                                                                                   reintroduccion  y  conserva  e  Cu  atencion  pa  e  loranan
            E loranan cu ta den e proyec-  aki a logra compila un lista di  IUCN a analisa e sorto aki na  lora ta pa establece un popu-  diferente organisacion y hen-
            to  bou  direccion  di  FPNA  e sortonan pa ta protegi pa e  1988 y e tempo ey a clasific’e  lacion di lora stabil cu ta sos-  de cu a yuda pa e loranan haya
            hunto  cu  diferente  partner-  ley  na  2017.  Asina  DNM  a  Vulnerabel  (VU).    Desde  e  tene su mes.          un chens. Tres lora a muri na
            nan local, regional y interna-  conseha  DWJZ  pa  mantene  tempo ey e sorto su popula-                             principio  door  di  e  mal  es-

            cional pa salba y reintroduci  e lora protegi riba e lista di e  cion  a  baha  drasticamente  y  Parhanan  manera  e  lora  y  e  tado cu nan tabata aden, un a
            e  sorto  den  nos  ecosistema.  landsbesluit  (LB)  bescherm-  rapido. Y e sorto a clasifica pa  prikichi,  nan  existencia  ta  huy y bintiocho a sobrebibi.
            Directie  Natuur  en  Milieu  ing inheemse flora en fauna.  Endangered (EN) na 2000. Y  bou  menasa  mundialmente  Prinses Beatrix a bin haya un
            (DNM) ta apoya e programa  E  ley  aki  tabata  basa  riba  e  na 2020, IUCN a clasifica e  manera  IUCN  ta  indica.  Pa  grupo di hende ta sconde pa
            aki di conservacion desde su  LB  di  e  articulo  4,  prome  sorto aki pa Critically Endan-  reintroduci un parha den un  solo y ta conta nan storia. Cu
            inicio, y desde cu a establece  y  di  dos  artikel  y  26  prome  gered (CR) pavia cu e la keda  ecosistema no lo ta un trabou  entusiasmo Prinses Beatrix a
            e ley bescherming inheemse  insigna(lid)  di  e  Natuurbes-  baha den cantidad y awor ta  facil pero FPNA ta conta cu e  parti  cuminda  na  e  loranan.
            flora en fauna na 2017. DNM  chermingsverordening  (AB  un grupo chikito so a keda.    sosten di e comunidad com-   Un  prinses  den  un  haula  di
            a percura pa e sorto aki keda  1995 no.2).                                             pleto pa apoya e proyecto aki.  speransa.  Compaña  door  di
            den e ley aunke e tempo ey                                Rond aña 1948-50 ta bisa cu  Cu un apoyo ta bin necesidad  minister cu un smile grandi.
            caba e lora no tabata den nos  Na  otro  banda  tin  e  organi-  e lora a desparse caba for di  di comprencion di nos tur, cu  Visibel  cu  prinses,  minis-
            ecosistema  mas.  Pero  cu  e  sacion IUCN Red list di sor-  naturalesa, dus pafo den wild.  e lora no ta un bestia pa tin  ter,  bishitantenan,  prensa  y
            pensamento cu un dia e lora  tonan  bou  menasa,  IUCN  E  rasonnan  principal  ta  cu  den  un  haula.  Hunto  cu  e  cuidadonan  a  bria.  Un  dia
            lo por bin bek den nos natu-  ta  e  instancia  internacional  hende tabata pensa cu nan ta  cambio di mentalidad, organ-  pronto loranan lo ta liber den
            ralesa a mantene riba e lista di  cu  ta  analisa  e  data  di  sor-  come cosecha y ta stroba agri-  isacionnan y fundacionnan ta  nos naturalesa. Un haula sin
            proteccion.                  tonan  pa  asina  conseha  riba  cultura, y a scoge pa matanan.  enfoca  ariba  e  parti  di  con-  prinses, y sin lora ta keda pa
                                         nan  status  di  existencia.  Por  Tambe hende a gara esakinan  scientisacion  y  educacion  di  pasado. Protegi pa ley y con-
            E lista di sortonan protegi pa  ehempel si e cantidad ta baha  y  a  hincanan  den  haula  na  e  publico  pa  cu  e  necesidad  ducta di hende.”
            e ley aki ta estableci a base di e  drasticamente y den casonan  cas, otronan a gara nan y haci  di e parhanan aki. Ta impor-
            acuerdo di e ‘Convention on  declara cu e sortonan a stop  contrabanda/traficacion  di  e  tante pa conserva e lora asina  Danki  na  tur  e  instancianan
            International Trade in Endan-  di existi. IUCN actualmente  parhanan  pa  otro  pais  como  nos no bolbe perdenan for di  envolvi pa cu conservacion y
            gered Species of Wild Fauna  ta  clasifica  e  sorto  Amazona  mascota. Asina e populacion  nos ecosistema como parti di  proteccion di e loranan Ama-
            and Flora (CITES)’ y e ‘Spe-  barbadensis,  tambe  conoci  a keda desminui y nan no por  e biodiversidad.           zona barbadensis, the Yellow
            cially  Protected  Areas  and  pa  Yellow  Shouldered  Ama-  a  reproduci  mas.  Adicional-                         shouldered amazon. Aki por
            Wildlife  Protocol  (SPAW)’.  zon, como Critically Endan-  mente  tin  strobamento  den  Mas bunita cu cera e lora den  wak e sorto di lora cu ta ward-
            Na  Aruba,  Veterinaire  Di-  gered  (CR).  Esaki  kiermen  e  crecemento  di  cantidad  di  un  haula  pa  bo  so  disfruta,  ando pa su libertad pronto.
            enst ta e organo apunta pa ta  cu e sorto aki ta den fase ex-  lora  pa  via  di  e  aumento  di  ta  pa  lag’e  den  libertad,  yu-
            e CITES-autoridad pa fauna  tremo y ta na riesgo halto di  sortonan invasivo y otro sor-  dando  cu  su  conservacion,  Potret  di  Parke  Nacional
            y pa flora ta Santarosa. DNM  stop di existi den naturalesa y  tonan cu ta come lora of nan  evitando invasivonan y com-  Aruba y DNM Aruba.
            hunto cu e departamentonan  p’esey  mester  di  proteccion.  yiunan. Esaki ta inclui pushi,  bati traficacion ilegal, y asina
                    Meta demanda pa New Mexico bao acusacion cu e compania no a


                                                 proteha muchanan di predadornan


            (AP)  -  Facebook  y  Insta-  Raul  Torrez  a  bisa  den  un                                                        dornan a informa, agregando
            gram  a  fracasa  den  pro-  declaracion diaranson. E de-                                                           cu  Meta  tambe  ta  laga  su
            teha  e  usuarionan  menor  manda civil ta acusa cu Meta                                                            usuarionan  haya, comparti  y
            di  edad  for  di  exposicion  ta causa “daño na muchanan                                                           bende  “un  cantidad  enorme
            na material di abuso sexu-   y  hobennan  via  nan  diseño                                                          di pornografia infantil.”
            al y ta laga adultonan so-   adictivo  di  su  plataforma,
            licita  imagen  pronografi-  degradando  usuarionan  su                                                             “Mr. Zuckerberg y otro ehec-
            co for di nan, New Mexico  salud mental, nan sentido di                                                             utivonan di Meta ta altanto di
            su  procurador  general  ta  balor propio y nan siguridad                                                           e daño serio cu nan producto
            acusa  den  un  demanda  fisico,”  Torrez  su  oficina  a   endo na e crisis di salud men-  e  ‘mucha’  no  tabata  expresa   ta  posee  pa  usuarionan  ho-
            despues  di  un  investiga-  bisa den su declaracion.     tal di hobennan y cu ta causa  interes den nan. Fiscalnan di   ben sinembargo nan a fracasa
            cion online.                                              depresion,  ansiedad  y  des-  estado a acusa cu Meta a laga   den  haci  suficiente  cambio
                                         E  acusacionnan  aki  ta  uno   ordennan  alimenticio.  New  decenas di adulto haya, con-  na  nan  plataforma  pa  pre-
            “Nos  investigacion  contra  similar na un demanda otor-  Mexico  no  tabata  parti  di  e  tacta  y  encurasha  muchanan   veni  e  explotacion  sexual  di
            Meta su plataformanan di red  ga den fin di october pa pro-  demanda aki.              provee  imagennan  sexual-   muchanan,” Torrez a expresa,
            social a demostra cu nan no  curadornan general di 33 es-                              mente explicito y imagennan   acusando  Meta  su  ehecu-
            ta espacio safe pa muchanan  tado, incluyendo California y   Investigadornan  na  New  pornografico.  E  cuentanan   tivonan  di  duna  “prioridad
            sino  lugarnan  clave  pa  pre-  New York contra Meta unda   Mexico  a  crea  cuentanan  aki tambe a ricibi recomenda-  na “uso y ganashi di avisonan
            dadornan  por  intercambia  ta acusa cu Instagram y Face-  falso di muchanan di 14 aña  cionnan pa drenta gruponan   riba e siguridad di mayoria di
            pornografia infantil y solicita  book ta inclui funcionnan cu   y  menos  cual  Torrez  su  ofi-  di Facebook cu no tin moder-  e miembronan vulnerabel di
            menornan tin relacion sexual  deliberadamente ta diseña pa   cina  tabata  ricibi  imagennan  acion y dedica na facilita sexo   nos sociedad.”
            cu nan,” Procurador General  atrae  muchanan,  contribuy-  sexual  explicito  hasta  ora  cu  comercial, segun e investiga-
   18   19   20   21   22   23   24   25   26   27   28