Page 23 - AHATA
P. 23
a16 ciencia & tecnologia
Diahuebs 7 December 2023
Aruba ta reintroduci e sorto protegi pa ley bescherming inheemse flora
en fauna desde 2017; Amazona Barbadensis
Hopi di nos Arubianonan boa, djaka tambe raton. Na futuro generacion por tin e
tin bunita recuerdo di e Aruba FPNA ta e fundacion lora pa nan tambe conoce.
lora. E sorto aki Amazona encarga cu e proyecto di rein- DNM ta comparti algun pa-
barbadensis tabata existi troducion y conservacion di e labra di nos directeur ora cu
den nos ecosistema prome lora den nos naturalesa. a puntr’e pa e skirbi su expe-
cu añanan 50 pero las- E lora tin un balor impor- riencia ora e la wak e lora na
timamente esakinan a dis- tante den nos ecosistema. e localidad secreto den Parke
parce. Recientemente nos Nan ta beneficia e ecosistema Nacional Arikok y tambe cu
por a wak bunita potret- y ta yuda expande e biodiver- bishita di Princes Beatrix na e
nan di Prinses Beatrix di sidad pa medio di distribui loranan. “Un prinses den un
Hulanda, bishitando Fun- simia di matanan. P’esey hopi haula di speransa: Den luna
dacion Parke Nacional sorto di mata tambe a bin ta di flor Prinses Beatrix a trece
Aruba (FPNA) pa wak e desaparece na Aruba. FPNA un bishita na e loranan.
loranan. su mision cu e proyecto di
reintroduccion y conserva e Cu atencion pa e loranan
E loranan cu ta den e proyec- aki a logra compila un lista di IUCN a analisa e sorto aki na lora ta pa establece un popu- diferente organisacion y hen-
to bou direccion di FPNA e sortonan pa ta protegi pa e 1988 y e tempo ey a clasific’e lacion di lora stabil cu ta sos- de cu a yuda pa e loranan haya
hunto cu diferente partner- ley na 2017. Asina DNM a Vulnerabel (VU). Desde e tene su mes. un chens. Tres lora a muri na
nan local, regional y interna- conseha DWJZ pa mantene tempo ey e sorto su popula- principio door di e mal es-
cional pa salba y reintroduci e lora protegi riba e lista di e cion a baha drasticamente y Parhanan manera e lora y e tado cu nan tabata aden, un a
e sorto den nos ecosistema. landsbesluit (LB) bescherm- rapido. Y e sorto a clasifica pa prikichi, nan existencia ta huy y bintiocho a sobrebibi.
Directie Natuur en Milieu ing inheemse flora en fauna. Endangered (EN) na 2000. Y bou menasa mundialmente Prinses Beatrix a bin haya un
(DNM) ta apoya e programa E ley aki tabata basa riba e na 2020, IUCN a clasifica e manera IUCN ta indica. Pa grupo di hende ta sconde pa
aki di conservacion desde su LB di e articulo 4, prome sorto aki pa Critically Endan- reintroduci un parha den un solo y ta conta nan storia. Cu
inicio, y desde cu a establece y di dos artikel y 26 prome gered (CR) pavia cu e la keda ecosistema no lo ta un trabou entusiasmo Prinses Beatrix a
e ley bescherming inheemse insigna(lid) di e Natuurbes- baha den cantidad y awor ta facil pero FPNA ta conta cu e parti cuminda na e loranan.
flora en fauna na 2017. DNM chermingsverordening (AB un grupo chikito so a keda. sosten di e comunidad com- Un prinses den un haula di
a percura pa e sorto aki keda 1995 no.2). pleto pa apoya e proyecto aki. speransa. Compaña door di
den e ley aunke e tempo ey Rond aña 1948-50 ta bisa cu Cu un apoyo ta bin necesidad minister cu un smile grandi.
caba e lora no tabata den nos Na otro banda tin e organi- e lora a desparse caba for di di comprencion di nos tur, cu Visibel cu prinses, minis-
ecosistema mas. Pero cu e sacion IUCN Red list di sor- naturalesa, dus pafo den wild. e lora no ta un bestia pa tin ter, bishitantenan, prensa y
pensamento cu un dia e lora tonan bou menasa, IUCN E rasonnan principal ta cu den un haula. Hunto cu e cuidadonan a bria. Un dia
lo por bin bek den nos natu- ta e instancia internacional hende tabata pensa cu nan ta cambio di mentalidad, organ- pronto loranan lo ta liber den
ralesa a mantene riba e lista di cu ta analisa e data di sor- come cosecha y ta stroba agri- isacionnan y fundacionnan ta nos naturalesa. Un haula sin
proteccion. tonan pa asina conseha riba cultura, y a scoge pa matanan. enfoca ariba e parti di con- prinses, y sin lora ta keda pa
nan status di existencia. Por Tambe hende a gara esakinan scientisacion y educacion di pasado. Protegi pa ley y con-
E lista di sortonan protegi pa ehempel si e cantidad ta baha y a hincanan den haula na e publico pa cu e necesidad ducta di hende.”
e ley aki ta estableci a base di e drasticamente y den casonan cas, otronan a gara nan y haci di e parhanan aki. Ta impor-
acuerdo di e ‘Convention on declara cu e sortonan a stop contrabanda/traficacion di e tante pa conserva e lora asina Danki na tur e instancianan
International Trade in Endan- di existi. IUCN actualmente parhanan pa otro pais como nos no bolbe perdenan for di envolvi pa cu conservacion y
gered Species of Wild Fauna ta clasifica e sorto Amazona mascota. Asina e populacion nos ecosistema como parti di proteccion di e loranan Ama-
and Flora (CITES)’ y e ‘Spe- barbadensis, tambe conoci a keda desminui y nan no por e biodiversidad. zona barbadensis, the Yellow
cially Protected Areas and pa Yellow Shouldered Ama- a reproduci mas. Adicional- shouldered amazon. Aki por
Wildlife Protocol (SPAW)’. zon, como Critically Endan- mente tin strobamento den Mas bunita cu cera e lora den wak e sorto di lora cu ta ward-
Na Aruba, Veterinaire Di- gered (CR). Esaki kiermen e crecemento di cantidad di un haula pa bo so disfruta, ando pa su libertad pronto.
enst ta e organo apunta pa ta cu e sorto aki ta den fase ex- lora pa via di e aumento di ta pa lag’e den libertad, yu-
e CITES-autoridad pa fauna tremo y ta na riesgo halto di sortonan invasivo y otro sor- dando cu su conservacion, Potret di Parke Nacional
y pa flora ta Santarosa. DNM stop di existi den naturalesa y tonan cu ta come lora of nan evitando invasivonan y com- Aruba y DNM Aruba.
hunto cu e departamentonan p’esey mester di proteccion. yiunan. Esaki ta inclui pushi, bati traficacion ilegal, y asina
Meta demanda pa New Mexico bao acusacion cu e compania no a
proteha muchanan di predadornan
(AP) - Facebook y Insta- Raul Torrez a bisa den un dornan a informa, agregando
gram a fracasa den pro- declaracion diaranson. E de- cu Meta tambe ta laga su
teha e usuarionan menor manda civil ta acusa cu Meta usuarionan haya, comparti y
di edad for di exposicion ta causa “daño na muchanan bende “un cantidad enorme
na material di abuso sexu- y hobennan via nan diseño di pornografia infantil.”
al y ta laga adultonan so- adictivo di su plataforma,
licita imagen pronografi- degradando usuarionan su “Mr. Zuckerberg y otro ehec-
co for di nan, New Mexico salud mental, nan sentido di utivonan di Meta ta altanto di
su procurador general ta balor propio y nan siguridad e daño serio cu nan producto
acusa den un demanda fisico,” Torrez su oficina a endo na e crisis di salud men- e ‘mucha’ no tabata expresa ta posee pa usuarionan ho-
despues di un investiga- bisa den su declaracion. tal di hobennan y cu ta causa interes den nan. Fiscalnan di ben sinembargo nan a fracasa
cion online. depresion, ansiedad y des- estado a acusa cu Meta a laga den haci suficiente cambio
E acusacionnan aki ta uno ordennan alimenticio. New decenas di adulto haya, con- na nan plataforma pa pre-
“Nos investigacion contra similar na un demanda otor- Mexico no tabata parti di e tacta y encurasha muchanan veni e explotacion sexual di
Meta su plataformanan di red ga den fin di october pa pro- demanda aki. provee imagennan sexual- muchanan,” Torrez a expresa,
social a demostra cu nan no curadornan general di 33 es- mente explicito y imagennan acusando Meta su ehecu-
ta espacio safe pa muchanan tado, incluyendo California y Investigadornan na New pornografico. E cuentanan tivonan di duna “prioridad
sino lugarnan clave pa pre- New York contra Meta unda Mexico a crea cuentanan aki tambe a ricibi recomenda- na “uso y ganashi di avisonan
dadornan por intercambia ta acusa cu Instagram y Face- falso di muchanan di 14 aña cionnan pa drenta gruponan riba e siguridad di mayoria di
pornografia infantil y solicita book ta inclui funcionnan cu y menos cual Torrez su ofi- di Facebook cu no tin moder- e miembronan vulnerabel di
menornan tin relacion sexual deliberadamente ta diseña pa cina tabata ricibi imagennan acion y dedica na facilita sexo nos sociedad.”
cu nan,” Procurador General atrae muchanan, contribuy- sexual explicito hasta ora cu comercial, segun e investiga-