Page 11 - BNDIA ARUBA
P. 11
A11
opinion Dialuna 16 Maart 2020
Quito Nicolaas:
‘Papiamento y e derecho di autodeterminacion’
sona ta sinta wak un pelicula Spaño English, tin dificultad cu e bukinan
via p.e. Netflix, e por scucha hopi pa- na Ingles cu ta uza na Universidad.
labra cu nos conoce den Papiamento Consecuentemente nan ta haya nan
of alomenos ta deriva: acelera, cariño, mes confronta cu hopi problemanan
cas, promesa etc. Ademas si evalua durante nan estudio. Y tur esaki ta
e palabranan inclui den e Vocabu- desperdicio di talento, unabes cu e
lario Ortografico di Papiamento, un studiantenan no keda cla na tempo
mayoria tin un conotacion cu Spaño. cu nan estudio pa regresa nan isla
E echo cu Aruba a opta pa e ortogra- pa duna un man. Na Corsou FPI a
fia etimologico tabata uno strategico, haci un investigacion na 2010 bou di
den sentido cu den e continente La- alumnonan di Peter Stuyvesant, MIL,
tino Americano unda ta papia Spaño, Radulphus College y mayoria di e
e Papiamento ta facil pa lesa, compro- hobennan ta haya e ortografia fono-
nde y comunica den dje. Den esaki logico dificil.
Un instrumento esencial pa stim- nos tin di pensa cu nos lo no keda
ula e propio idioma y fortifica e mara pa semper na Hulanda, pues un Logronan
identidad di un pueblo dado momento nos tin di mantene For di 1976 Bestuurscollege di Aruba
relacionnan comercial y cultural po- a instala un Spellingscommissie pa
Pa Aruba por a haya su Status Aparte litico cu e paisnan aki, banda di esnan na 1984 stipula e Ortografia di Pa-
den Reino Hulandes, e mester a haci den Caribe. piamento, mientras pa desaroya ma- y management.
uzo di su derecho di auto determin- Idioma ta un instrumento di e dere- terial, stimula uzo y proteha Papia-
cacion. E derecho di auto determin- cho di autodeterminacion pa ex- mento a institui na 1986 e Instituto Cultura
cacion ta un derecho hancra den Ley presa y duna contenido na e cultura Linguistico Arubano. Den e decada di Desde añanan ’70 por mira cu cierto
internacional, den cual ta otorga un y identidad di un pueblo. Como tal aña ’80 practicamente mucho no a ser tradicionnan y celebracionnan cul-
pueblo e posibilidad pa pursigui su e ta un vehiculo esencial den e pro- haci riba tereno di enseñanza y a uza e tural, manera Dera Gai y Dandé a
propio desaroyo socio cultural y po- ceso continuo di construi un nacion. periodo aki pa prepara pa un siguiente bolbe haya bida. Anualmente e cel-
litico economico. Cu e resolucion Di otro banda un idioma por sirbi pa fase. Y asina den añanan ’90 a cuminsa ebracionnan aki ta tuma luga y a ex-
1514(XV) adopta door di e Asamblea mantene e structuranan colonial riba cu diferente cursonan di tercer grado pande riba nivel di demas bario. A bin
General di Naciones Unidas, ta in- e isla, pero den esey e ta ser uza pa di Papiamento, mientras na 2002 a algun festival acerca, manera e.o. e
troduci un cambio y transferencia di e domina y controla e mente di e habi- inicia na Instituto Pedagogico Aruba- ‘Festival di Canto’ y ‘Festival di Can-
derecho externo pa esun interno di e tantenan. E no ta manera antes den no cu esun di dos grado. Na aña 2000 cion Tipico’. Na Brazil e ‘Fundacion
derecho di auto determinacion. Den tempo di colonialismo cu ta domina a keda cla cu e Gramatica di Papia- Bernadina Growell’ ta organisa dife-
esey mester distingui e derecho di au- e rikesa di un isla of den tempo di mento, y na 2003Papiamento cu su rente actividad, cual por sirbi como
todeterminacion interno for di esun sclavitud cu ta apropia e individuo. ortografia etimologico a bira e idioma un ehempel pa e otro barionan or-
externo. Un ehempel di aplicacion di Awendia ta bay pa colonisa via mente oficial pa despues a completa e orto- ganisa. Loke ta haci falta den esaki ta
e derecho di autodeterminacion in- y consciencia, mientras aceptando un grafia na 2005.E mesun aña di 2003 a investigacion antropologico cultural
terno ta e caso di Sikhs nan na India. otro idioma – cu no ta esun indigena cuminsa cu un curso adicional di Pa- den e barionan, pa por haya sa mas di
Debi cu nan ta un comunidad dife- – ta nifica cu lo acepta e cultura, nor- piamento na nivel di bachelor. Alabes e forma di biba y di cierto custumber-
rente for di esun Indio, cu nan pro- manan y ideologia di e idioma cu ke entrante di augustus 2003 a introduci nan cu ta caracterisa cada bario. Mes-
pio historia, tradicion y cultura por domina. E discusion na Aruba ta un Papiamento den enseñanza secundar- ter traha na un proceso pa cada bario
lo pronto por haci uzo di e derecho ehempel clasico, con e oponentenan io na scolnan di EPB, MAVO, HAVO tin su propio identidad, unda esaki ta
interno. ta construi argumentonan pa baga- klas 1-2-3, VWO klas 1-2-3, EPI y keda refleha den e custumbernan y
Contrario na esaki conoce e derecho telisa y stigmatisa nos Papiamento. IPA. Desde aña escolar 2015-2016 formanan cultural expresivo. Esaki ta
externo (independencia) cu no a ser Lubidando e balor cultural y e for- Papiamento ta ser duna como materia nifica cu den cada bario mester tin un
otorga, debi cu esaki lo implica un tificacion di identidad cu esaki ta pa den e klasnan di HAVO-4, VWO-4 monumento, caminda nan ta honra
kiebra di e teritorio Indio pa por fun- nos hobennan y generacionnan den y awendia ta un materia di examen nan baluarte.
da e ciudad Punjab como nan propio futuro. denHavo-5 y VWO 6. Apesar di e desaroyonan describi, tin
estado. Den e caso di Aruba, apesar cu Pa duna Papiamento como materia na cierto incongruencianan cu por seña-
nos ta separa di e otro islanan door di Ortografia scolnan a desaroya e metodo ‘Cristal’. la. Si un banda ta duna contenido na
lama, a opta pa ederecho di autode- E caso di Aruba por ser ilustra cu den Asina pues Papiamento ta ser uza den e derecho di autodeterminacion door
terminacion interno. Cu e escogen- añanan ’70 cu Aruba tabata luchando 3e klas como idioma di instruccion di stimula procesonan cultural den e
cia aki a construi un fundeshi solido pa su Status Aparte, esta pa ta un isla/ y como materia banda di Hulandes, barionan, cu esaki so e clima cultural
den Reino Hulandes y aplicando e pais autonomo y a haya nan mes ta Spaño y Ingles. Na 2008 a introduci no ta completo. Tin un maneho pa
derecho interno por traha y engran- pensa over di e cuestion di idioma. enseñanza multi-lingual na dos scol monumento y museonan, pero ainda
dece e propio cultura na un forma so- Na e momentonan aki e islanan ABC basico como proyecto piloto, pa midi no tin un trayecto di estudio avansa
cial, politico y economico. E base pa conoce dos ortografia, esta esun Fo- e efecto y resultadonan di uzo di Pa- pa esnan cu ta desea di haci investiga-
cumpli cu e derecho aki y pa tin rela- nologico y Etimologico. E idea ta cu piamento den enseñanza. Como un cion of traha riba tereno di manage-
cionnan amistoso entre islanan/pais- lo mester bin un solo ortografia y ya di e logronan mas grandi por con- ment. Of cursonan cortico pa esun-
nan, ta e respet mutuo cu mester tin caba tin un protocol pa e islanan traha sidera e introduccion di e Vocabulario nan cu ta traha cu turistanan, e.o. na
pa cu otro. Den esaki e terminologia y coopera cu otro pa yega na e meta Ortografico di Papiamento na 2009, museonan, taxista, frontdesk na hotel,
cultura – como parti di e derecho di aki. Mester apunta akinan cu apesar cual actualmente mester ser revisa y guia, touroperators. E mesun fenom-
autodeterminacion - ta encera aparte cu ta existi un protocol, no ta conoci agrega mas palabra. Un ‘Manualdi eno por ripara den enseñanza, esta
di nos musica, folklore, custumber- pa e publico e locual a ser combersa Gramatica di Papiamento’ (morfolo- cu a introduci Papiamento na scol y
nan, tambe nos idioma, enseñanza y ni tampoco e puntonan riba cual ta gia) a keda introduci na2010, mien- hasta ta un materia di examen na scol
literatura. diferencia di opinion. Den esaki e as- tras na 2015 a publica e ‘Manual di secundario, pero ainda historia, nos
pectonan linguistico no ta e unico cu Gramatica di Papiamento’ cu ta trata herencia cultural y literatura Arubia-
Papiamento mester tene cuenta cune, pero tambe e sin taxis, esta e structura di un frase. no no ta un materia na scol. Despues
Asina pues Aruba a haya su mes ta esunnan politico y economico. Tin Un prome grupo di docentenan di di Status Aparte dies gobierno a sinta
pensa – den cuadra di cultura – cu manera un silencio hermetico den e Papiamento a sigui na 2013 e curso den e periodo di 1986-2020, pero no
mester bin cu un Ortografia cu ta re- asunto aki y ta rekeri cu mester bin pa ricibi nan grado academico. Lam- ta conoci si ministerio di enseñanza
fleha e identidad di e pueblo. Despues mas transparencia den e asunto aki. entablemente cu pa esunnan kende a a sinta na mesa cu e directiva di scol-
di a instala un comision di ortografia Di otro banda nos mester tene bon inicia e estudio aki na Universidad di nan secundario pa mira con ta bay
y hopi deliberacion cu nan conseh- cuenta cu e generacionnan cu lo sigui Corsou, ministerio di enseñanza no a adapta e curriculum y introduci p.e.
eronan, Aruba a opta pa e ortografia studia den exterior. Na Merca estu- tene cuenta den nan planning con pa Literatura Arubiano como materia y
Etimologico, cu ta sali for di e origen dionan haci a comproba cu studian- incorpora e graduadonan riba tereno instrumento pa fortifica e identidad
di e palabra. Y berdad ta ora un per- tenan di Caribe, unda conoce e creol- di enseñanza, maneho, investigacion di e pueblo.