Page 11 - BNDIA ARUBA
P. 11

A11
                                                                                                      opinion Dialuna 16 Maart 2020

                                                Quito Nicolaas:

                                                        ‘Papiamento y e derecho di autodeterminacion’



                                                sona ta sinta wak un pelicula Spaño  English,  tin dificultad cu e bukinan
                                                via p.e. Netflix, e por scucha hopi pa-  na Ingles  cu ta uza na Universidad.
                                                labra cu nos conoce den Papiamento  Consecuentemente  nan  ta  haya  nan
                                                of alomenos ta deriva: acelera, cariño,  mes confronta cu hopi problemanan
                                                cas,  promesa  etc.  Ademas  si  evalua  durante  nan  estudio.  Y  tur  esaki  ta
                                                e  palabranan  inclui  den  e  Vocabu-  desperdicio  di  talento,  unabes  cu  e
                                                lario  Ortografico  di  Papiamento,  un  studiantenan  no  keda  cla  na  tempo
                                                mayoria tin un conotacion cu Spaño.  cu  nan  estudio  pa  regresa  nan  isla
                                                E echo cu Aruba a opta pa e ortogra-  pa  duna  un  man.  Na  Corsou  FPI  a
                                                fia etimologico tabata uno strategico,  haci un investigacion na 2010 bou di
                                                den sentido cu den e continente La-  alumnonan di Peter Stuyvesant, MIL,
                                                tino Americano unda ta papia Spaño,  Radulphus  College  y  mayoria  di  e
                                                e Papiamento ta facil pa lesa, compro-  hobennan ta haya e ortografia fono-
                                                nde  y  comunica  den  dje.  Den  esaki  logico dificil.
            Un instrumento esencial pa stim-    nos  tin  di  pensa  cu  nos  lo  no  keda
            ula e propio idioma y fortifica e  mara pa semper na Hulanda, pues un  Logronan
            identidad di un pueblo              dado  momento  nos  tin  di  mantene  For di 1976 Bestuurscollege di Aruba
                                                relacionnan comercial y cultural po-  a  instala  un  Spellingscommissie  pa
            Pa Aruba por a haya su Status Aparte  litico cu e paisnan aki, banda di esnan  na  1984  stipula  e  Ortografia  di  Pa-
            den Reino Hulandes, e mester a haci  den Caribe.                        piamento, mientras pa desaroya ma-  y management.
            uzo di su derecho di auto determin-  Idioma ta un instrumento di e dere-  terial,  stimula  uzo  y  proteha  Papia-
            cacion. E derecho di auto determin-  cho  di  autodeterminacion  pa  ex-  mento a institui  na 1986 e Instituto  Cultura
            cacion ta un derecho hancra den Ley  presa y duna contenido na e cultura  Linguistico Arubano. Den e decada di  Desde añanan ’70 por mira cu cierto
            internacional,  den  cual  ta  otorga  un  y identidad di un pueblo. Como tal  aña ’80 practicamente mucho no a ser  tradicionnan  y  celebracionnan  cul-
            pueblo  e  posibilidad  pa  pursigui  su  e ta un vehiculo esencial den e pro-  haci riba tereno di enseñanza y a uza e  tural,  manera  Dera  Gai  y  Dandé  a
            propio desaroyo socio cultural y po-  ceso continuo di construi un nacion.  periodo aki pa prepara pa un siguiente  bolbe haya bida.  Anualmente e cel-
            litico  economico.  Cu  e  resolucion  Di otro banda un idioma por sirbi pa  fase. Y asina den añanan ’90 a cuminsa  ebracionnan aki ta tuma luga y a ex-
            1514(XV) adopta door di e Asamblea  mantene e structuranan colonial riba  cu diferente cursonan di tercer grado  pande riba nivel di demas bario. A bin
            General  di  Naciones  Unidas,  ta  in-  e isla, pero den esey e ta ser uza pa  di  Papiamento,  mientras  na  2002  a  algun  festival  acerca,  manera  e.o.  e
            troduci un cambio y transferencia di e  domina y controla e mente di e habi-  inicia na Instituto Pedagogico Aruba-  ‘Festival di Canto’ y ‘Festival di Can-
            derecho externo pa esun interno di e  tantenan.  E no ta manera antes den  no cu esun di dos grado. Na aña 2000  cion Tipico’. Na Brazil e ‘Fundacion
            derecho di auto determinacion. Den  tempo di colonialismo cu ta domina  a  keda  cla  cu  e  Gramatica  di  Papia-  Bernadina Growell’ ta organisa dife-
            esey mester distingui e derecho di au-  e  rikesa  di  un  isla  of  den  tempo  di  mento,  y  na  2003Papiamento  cu  su  rente  actividad,  cual  por  sirbi  como
            todeterminacion interno for di esun  sclavitud  cu  ta  apropia  e  individuo.  ortografia etimologico a bira e idioma  un ehempel pa e otro  barionan or-
            externo. Un ehempel di aplicacion di  Awendia ta bay pa colonisa via mente  oficial pa despues a completa e orto-  ganisa. Loke ta haci falta den esaki ta
            e  derecho  di  autodeterminacion  in-  y consciencia, mientras aceptando un  grafia na 2005.E mesun aña di 2003 a  investigacion  antropologico  cultural
            terno ta e caso di Sikhs nan na India.  otro idioma – cu no ta esun indigena  cuminsa cu un curso adicional di Pa-  den e barionan, pa por haya sa mas di
            Debi cu nan ta un comunidad dife-   – ta nifica cu lo acepta e cultura, nor-  piamento na nivel di bachelor. Alabes  e forma di biba y di cierto custumber-
            rente for di esun Indio, cu nan pro-  manan y ideologia di e idioma cu ke  entrante di augustus 2003 a introduci  nan cu ta caracterisa cada bario. Mes-
            pio  historia,  tradicion  y  cultura  por  domina. E discusion na Aruba ta un  Papiamento den enseñanza secundar-  ter traha na un proceso pa cada bario
            lo pronto por haci uzo di e derecho  ehempel clasico, con e oponentenan  io na scolnan di EPB, MAVO, HAVO  tin su propio identidad, unda esaki ta
            interno.                            ta  construi  argumentonan  pa  baga-  klas  1-2-3,  VWO  klas  1-2-3,  EPI  y   keda  refleha  den  e  custumbernan  y
            Contrario na esaki conoce e derecho  telisa  y  stigmatisa  nos  Papiamento.  IPA.  Desde  aña  escolar  2015-2016  formanan cultural expresivo. Esaki ta
            externo (independencia) cu no a ser  Lubidando  e  balor  cultural  y  e  for-  Papiamento ta ser duna como materia  nifica cu den cada bario mester tin un
            otorga,  debi  cu  esaki  lo  implica  un  tificacion di identidad cu esaki ta pa  den  e  klasnan  di  HAVO-4,  VWO-4  monumento,  caminda  nan  ta  honra
            kiebra di e teritorio Indio pa por fun-  nos  hobennan  y  generacionnan  den  y  awendia  ta  un  materia  di  examen  nan baluarte.
            da e ciudad Punjab como nan propio  futuro.                             denHavo-5 y VWO 6.                  Apesar di e desaroyonan describi, tin
            estado. Den e caso di Aruba, apesar cu                                  Pa duna Papiamento como materia na  cierto incongruencianan cu por seña-
            nos ta separa di e otro islanan door di  Ortografia                     scolnan a desaroya e metodo ‘Cristal’.  la. Si un banda ta duna contenido na
            lama, a opta pa ederecho di autode-  E caso di Aruba por ser ilustra cu den  Asina pues Papiamento ta ser uza den  e derecho di autodeterminacion door
            terminacion  interno.  Cu  e  escogen-  añanan ’70 cu Aruba tabata luchando  3e  klas  como  idioma  di  instruccion  di stimula procesonan cultural den e
            cia aki a construi un fundeshi solido  pa su Status Aparte, esta pa ta un isla/  y como materia banda di Hulandes,  barionan, cu esaki so e clima cultural
            den  Reino  Hulandes  y    aplicando  e  pais  autonomo  y  a  haya  nan  mes  ta  Spaño y Ingles. Na 2008 a introduci  no  ta  completo.  Tin  un  maneho  pa
            derecho interno por traha y engran-  pensa  over  di  e  cuestion  di  idioma.  enseñanza  multi-lingual  na  dos  scol  monumento y museonan, pero ainda
            dece e propio cultura na un forma so-  Na e momentonan aki e islanan ABC  basico como proyecto piloto, pa midi  no tin un trayecto di estudio avansa
            cial, politico y economico. E base pa  conoce dos ortografia, esta esun Fo-  e efecto y resultadonan di uzo di Pa-  pa esnan cu ta desea di haci investiga-
            cumpli cu e derecho aki y pa tin rela-  nologico y Etimologico. E idea ta cu  piamento  den  enseñanza.  Como  un  cion of traha riba tereno di manage-
            cionnan amistoso entre islanan/pais-  lo mester bin un solo ortografia y ya  di  e  logronan  mas  grandi  por  con-  ment. Of cursonan cortico pa esun-
            nan, ta e respet mutuo cu mester tin  caba tin un protocol pa e islanan traha  sidera e introduccion di e Vocabulario  nan cu ta traha cu turistanan, e.o. na
            pa cu otro. Den esaki e terminologia  y coopera cu otro pa yega na e meta  Ortografico  di  Papiamento  na  2009,  museonan, taxista, frontdesk na hotel,
            cultura – como parti di e derecho di  aki.  Mester apunta akinan cu apesar  cual actualmente mester ser revisa y  guia, touroperators. E mesun fenom-
            autodeterminacion - ta encera aparte  cu ta existi un protocol, no ta conoci  agrega  mas  palabra.  Un  ‘Manualdi  eno  por  ripara  den  enseñanza,  esta
            di  nos  musica,  folklore,  custumber-  pa e publico e locual a ser combersa  Gramatica di Papiamento’ (morfolo-  cu a introduci Papiamento na scol y
            nan, tambe nos idioma, enseñanza y  ni  tampoco  e  puntonan  riba  cual  ta  gia) a keda introduci na2010, mien-  hasta ta un materia di examen na scol
            literatura.                         diferencia di opinion. Den esaki e as-  tras  na  2015  a  publica  e  ‘Manual  di  secundario,  pero  ainda  historia,  nos
                                                pectonan linguistico no ta e unico cu  Gramatica di Papiamento’ cu ta trata  herencia cultural y literatura Arubia-
            Papiamento                          mester tene cuenta cune, pero tambe  e sin taxis, esta e structura di un frase.  no no ta un materia na scol. Despues
            Asina  pues  Aruba  a  haya  su  mes  ta  esunnan  politico  y  economico.  Tin  Un  prome  grupo  di  docentenan  di  di Status Aparte dies gobierno a sinta
            pensa  –  den  cuadra  di  cultura  –  cu  manera un silencio hermetico den e  Papiamento  a  sigui  na  2013  e  curso  den e periodo di 1986-2020, pero no
            mester bin cu un Ortografia cu ta re-  asunto aki y ta rekeri cu mester bin  pa ricibi nan grado academico. Lam-  ta conoci si ministerio di enseñanza
            fleha e identidad di e pueblo.  Despues  mas transparencia den e asunto aki.  entablemente cu pa esunnan kende a  a sinta na mesa cu e directiva di scol-
            di a instala un comision di ortografia  Di  otro  banda  nos  mester  tene  bon  inicia e estudio aki na Universidad di  nan  secundario  pa  mira  con  ta  bay
            y  hopi  deliberacion  cu  nan  conseh-  cuenta cu e generacionnan cu lo sigui  Corsou, ministerio di enseñanza no a  adapta e curriculum y introduci p.e.
            eronan, Aruba a opta pa e ortografia  studia den exterior. Na Merca estu-  tene cuenta den nan planning con pa  Literatura Arubiano como materia y
            Etimologico, cu ta sali for di e origen  dionan haci a comproba cu studian-  incorpora e graduadonan riba tereno  instrumento  pa  fortifica  e  identidad
            di e palabra. Y berdad ta ora un per-  tenan di Caribe, unda conoce e creol-  di enseñanza, maneho, investigacion  di e pueblo.
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16