Page 33 - แนวทางการดูแลสุขภาพช่องปาก และการรักษาทางทันตกรรมสำหรับผู้มีภาวะปรีชานบกพร่องเล็กน้อย (Mild Cognitive Impairment) และผู้มีภาวะสมองเสื่อม (Dementia)

26
บทที่ 3
การคัดกรอง ประเมิน และสงตอ ผูท่ีมีภาวะปริชานบกพรองเล็กนอยและภาวะสมองเส่ือม
พญ.ยินดี บุญตรา พญ.มานิตา กติ ติเลิศวรกลุ นางสาวอรวรรณ คูหา
สถาบันเวชศาสตรสมเดจ็พระสังฆราชญาณสังวรเพ่ือผสู ูงอายุ
ภาวะสมองเสื่อมเปนความผิดปกติของการทํางานในระบบสมองที่สงผลใหการทํางานดานการรูคิด (cognition) เสื่อมลง สงผลตอการดําเนินชีวิตประจําวันของผูปวย จากการวินิจฉัยตาม DSM-V สามารถ จําแนกเปนสองประเภทหลัก ไดแก ภาวะสมองเสื่อม (major neurocognitive disorder) ภาวะปริชาน บกพรองเล็กนอย (mild neurocognitive disorder หรือ mild cognitive impairment) ซึ่งการวินิจฉัยน้ี ข้ึนอยูกับระดับการลดลงของการรูคิด ดังน้ันในการคัดกรองผูปวยจึงควรใหความสําคัญกับการประเมินการรูคิด และรวมกับการประเมินระดับสมรรถนะในการดําเนินชีวิตของผูปวยสมองเสื่อม (functional assessment) เพ่ือใหการดูแลรักษามีความเหมาะสมและมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
การคัดกรองและการประเมินภาวะสมองเสื่อม
1. Mini - Cog ประเมินแบบสั้นที่ใชเวลานอยเหมาะสําหรับการคัดกรองภาวะสมองเสื่อม ปจจุบันใชเปนสวนหนึ่งแบบประเมิน 9 ดาน สําหรับคัดกรองผูสูงอายุในประเทศไทย ถูกพัฒนาโดย Borson และคณะ2 ประกอบดวยการทดสอบ clock drawing test รวมกับการจําคําสามคําเพื่อทดสอบความจํา (recall memory) แปลผลการทดสอบโดยดูคะแนน recall กอนหากได 0 คะแนน แปลวามีสมองเสื่อม หากได 3 คะแนน แปลวาไมมีภาวะสมองเสื่อม ถาได 1-2 คะแนน ใหดูการวาดรูปนาิกา ถาวาดนาิกาผิด แปลวามีภาวะสมองเสื่อม ถาวาดไดถูกตองแปลวาไมมีสมองเสื่อม อยางไรก็ดีการศึกษาในประเทศไทย โดยพบวา Mini-cog มี sensitivity รอยละ 66.7 และ specificity รอยละ 98.43
2. Mini Mental State Examination ฉบับภาษาไทย (MMSE -Thai 2002) เปนเครื่องมือ ที่พัฒนาและจัดทําขึ้นโดยสถาบันเวชศาสตรสมเด็จพระสังฆราชญาณสังวรเพื่อผูสูงอายุ กรมการแพทย ซึ่งกําหนดจุดตัดตามระดับการศึกษา เปนแบบประเมินที่ไดรับความนิยมและใชอยางแพรหลายในการคัดกรอง ภาวะสมองเสื่อม อยางไรก็ตาม MMSE มีขอจํากัดหลายประการ เชน ไมมีการประเมิน executive function คําถามคอนขางงาย ทําใหความไว (sensitivity) ในการตรวจพบความผิดปกติระยะแรก เชน mild cognitive impairment (MCI) และความไวในการตรวจพบภาวะสมองเสื่อมในกลุมที่มีระดับการศึกษาต่ํา (≤ 6 ป)
4 คอนขางต่ํา ทําใหอ าจไมเหมาะกับการคัดกรองในกลุมประชากรนี้
เครื่องมือที่ใชประเมินระดับการรูคิด (Cognitive Test) การคัดกรองผูปวยตองใชแบบทดสอบที่เปน
มาตรฐานเดียวกัน ผานการทดสอบความนาเชื่อถือ กําหนดคาเฉลี่ยของประชากรทั่วไป และมีจุดตัดที่ชัดเจน สําหรับการวินิจฉัย คําถามและคําตอบตองชัดเจน เพื่อใหสามารถถายทอดใหบุคลากรทางการแพทยนําไปใชได สะดวก โดยทั่วไปนิยมใช short cognitive tests ที่สะดวกและรวดเร็ว ใชเวลาประเมินไมเกิน 30 นาที สวน standard neuropsychological tests เชน Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS) ตองอาศัย นักจิตวิทยาคลินิกที่มีความเชี่ยวชาญ และใชเวลาประเมินนานกวา 2 ชั่วโมง จึงไมเหมาะกับการคัดกรองทั่วไป
เคร่ืองมือท่ีใชคัดกรองในประเทศไทย1 ไดแก