Page 38 - 01 Орчлонгийн үүсэл

хүртэлх настай эринд хамрагдаж байгаа. Энэ үед одод, квазарууд болон
бусад хурц үүсгэврүүд огт байгаагүй. Температур зөвхөн устөрөгчийн
атом л оршин байх хэмжээнд хүртэл буурсан үе буюу протон,
электронтой нэг гэр бүл болж тэнцвэрт төлөвт байлаа. Орчлон тэлэх
тутам сансрын улаан шилжилт нь плазмыг хөрөлтөд хүргэн, тодорхой
үед удааширсан электронууд мөн удааширсан протон (устөрөгчийн
цөмийн хувьд), альфа бөөмс (гелийн цөмийн хувьд) нэгдэх нөхцөлтэй
болоод атомууд үүсгэсэн. Плазм бол 3000 К орчим температуртай
буюу Орчлон 400000 жилийн настай байсан үед л тохиолдсон юм.
Бөөмсийн хоорондын орон зай их болоод, цэнэгт бөөмс багассан
төдийгүй фотонууд бодистой харилцан үйлчлэлцэхээ болиод, зөвхөн
огторгуй орон зайд чөлөөтэй шилжин нүүж, сарниж байлаа. Реликтив
цацаргалт- фотон плазмаас цацарсан байлаа ч өнөөдрийн тэлж буй
Дэлхийд хүрэлцэн ирж чадаж байна. Учир нь тэд дахин харилцан
үйлчлэлд оролцохгүй байж чадсан юм.
“Их тэсрэлт”-ийн дараа 150 сая жилээс 1 тэрбум жил хүртэлх
хугацаанд Орчлонд анхны одод, квазарууд, галактикууд, түүний хэт
бөөгнөрөл ба цугларалт үүсч байна. Одод, квазаруудын устөрөгч
гэрлийн тусламжтайгаар дахин иончлогдож байгаа. Гравитацийн
таталцлын үр дүнд Орчлон дахь бодис салангид буюу кластер
хэлбэрээр бөөгнөрөн тархаж эхэлсэн. Харанхуй Орчлонд анхны
нягтарсан объектууд бол квазарууд юм. Тэгээд галактик ба хийн
тоосонцрын мананцар эртний (анхны) хэлбэрийг үүсгэж эхэлсэн.
Гелийн атомаас хүнд элементүүд нэгдэн нийлэлцэх процесс
явагдсанаар анхны одод үүсч эхэлсэн юм. 2007 оны 7 сарын 11-нд
Ричард Эллис оддын 6 бөөгнөрлийг ажигласан, тэр нь 13.2 тэрбум
жилийн өмнө үүссэн байжээ. Ийм замаар Орчлон 500 сая жил насалж
байх үеэс оддын бөөгнөрлүүд үүссэн. Энэ эрин их удаан үргэлжилж
байгаа нь температур ба нягт бага байгаагаас шалтгаалж байна.
Орчлонгийн хувьслыг шатаж дууссан гал, халуун оч, цог, утаа, үнстэй
зүйрлэж болох юм. Бид тийм л үлдсэн нурман дээр байгаатай адилхан
нөхцөлд байна. Галактикийн асар том одны дэлбэрэлт, хэт шинэ одны
дэлбэрэлт зэрэг нь “Их тэсрэлттэй” харьцуулахад өчүүхэн үзэгдэл
билээ.
Бодисын эрин. “Их тэсрэлт”-ийн дараа 1 тэрбум жилээс эхлэн
нарны аймгийн эхлэл болсон одод дундын үүлс үүссэн. Тэгээд Дэлхий
болон нарны аймгийн бусад эрхэс үүсэж хөрс чулуулаг хатуурсан юм.
Хоёрдугаар дэвтэрт бид кваркаас эхлээд асар том галактик хүртэл
Орчлонгийн янз бүрийн объектийн тухай ярилцах болно. 14-р зургаас
37