Page 110 - Gramatyka dla praktyka II wersja flipbook 2024

GRAMATYKA DLA PRAKTYKA

wczoraj dzisiaj jutro
będę pisać
pisać pisałem piszę
będę pisał / pisała
napisać napisałem – napiszę

ASPEKT A INNE KATEGORIE GRAMATYCZNE
ASPEKT Czasowniki w obu aspektach tworzą regularnie tryb rozkazujący i przypuszczający, np. Róbcie pracę domową. Zróbcie pracę domową.
Czytalibyśmy ciekawe artykuły, gdybyśmy mieli czas. Przeczytalibyśmy ten ciekawy artykuł, gdybyśmy mieli czas.

KONSTRUKCJA PAR ASPEKTOWYCH

Czasowniki dokonane tworzy się od czasowników niedokonanych za pomocą prefiksów lub redukcji i/lub alternacji tematu. Istnieją
też pary aspektowe, w których formy czasownika niedokonanego i dokonanego znacząco się różnią, np. mówić – powiedzieć.
1. Prefiksacja

prefiks pary aspektowe
na- krzyczeć – nakrzyczeć, malować – namalować, pisać – napisać, uczyć – nauczyć

o- budzić – obudzić, golić – ogolić
po- myśleć – pomyśleć, słuchać – posłuchać, sprzątać – posprzątać
prze- czytać – przeczytać, literować – przeliterować, tłumaczyć – przetłumaczyć
t e o r i a przy- chudnąć – schudnąć, kończyć – skończyć, palić – spalić
witać – przywitać

s-
u- gotować – ugotować, myć – umyć, szyć – uszyć, tyć – utyć
wy- leczyć – wyleczyć, pić – wypić, schnąć – wyschnąć, tłumaczyć – wytłumaczyć

z- robić – zrobić, jeść – zjeść, rozumieć – zrozumieć, martwić się – zmartwić się
za- palić – zapalić, pytać – zapytać, tańczyć – zatańczyć

2. Redukcja i/lub aternacja tematu
Tak utworzone pary aspektowe często należą do różnych koniugacji, np. sprawdzać – sprawdzam, sprawdzić – sprawdzę.
redukcja tematu alternacje w temacie
dawać – dać
kupować – kupić odpowiadać – odpowiedzieć
nazywać – nazwać powtarzać – powtórzyć
przygotowywać – przygotować przeszkadzać – przeszkodzić
przyjmować – przyjąć wyrażać – wyrazić
rozkazywać – rozkazać ograniczać – ograniczyć
sprzedawać – sprzedać sprawdzać – sprawdzić
wyjmować – wyjąć
zarabiać – zarobić

3. Formy supletywne
brać – wziąć mówić – powiedzieć widzieć – zobaczyć
kłaść – położyć oglądać – obejrzeć znajdować – znaleźć
4. Niektóre czasowniki nie mają pary aspektowej, np. być, mieć, móc, musieć, potrafić, pracować, spać, studiować, umieć, uważać, woleć,
zamierzać, żyć.

INFORMACJE DODATKOWE
1. Niektóre pary aspektowe mają dwie formy aspektu dokonanego, czasem różniące się znaczeniem.
budować – zbudować, pobudować prasować – uprasować, wyprasować
czekać – poczekać, zaczekać pytać – spytać, zapytać
gubić – zgubić, pogubić starzeć się – postarzeć się, zestarzeć się
malować – namalować, pomalować tłumaczyć – wytłumaczyć, przetłumaczyć
prać – uprać, wyprać tyć – przytyć, utyć
2. Czasowniki ruchu mają dwie formy aspektu niedokonanego i jedną formę dokonaną, np. iść, chodzić – pójść.
Więcej informacji w rozdziale CZASOWNIKI RUCHU.
108