Page 15 - 20190126

Zaterdag 26 januari 2019 Achtergrond 15

van Nederland

gezien als (minderwaardige) voorraden van haar (militaire) geschiedenisverhaal over de
tweederangsburgers (net als Jo- schepen met gezouten produc- Max Havelaarkoffie roept het
den en mensen van kleur). In de ten. Zout kon toen gezien wor- beeld op dat dit keurmerk zon-
Staatregeling van de Bataafse den als de wind in de zeilen voor der de betrokkenheid van de ker-
Republiek (1798) werd wel voor de bemanning. Zonder zout kon ken ondenkbaar is. En tegelij-
het eerst geformuleerd dat alle men geen oorlog (op zee) voeren kertijd is de geschiedenis ervan
burgers gelijk zijn, ongeacht of lang op zee blijven. Zout geen kerk- of religiegeschiede-
hun religie, maar in de praktijk kwam ook als ballast en bulk- nis. Dat geldt voor de hele fair
was dat nog lange tijd niet zo. goed in steden als Amsterdam trade-beweging: het is geen ker-
Het establishment was immers aan voor verwerking in de visin- kelijke beweging, maar kerken
protestant. Hoewel de ideaal nu dustrie. Schepen die bijna leeg speelden er van begin af aan wel
zwart op wit stond, werd de sla- uit Curaçao vertrokken kregen een belangrijke rol in. Binnen de
vernij zelfs niet afgeschaft met daar de WIC-opdracht om de kerk was men vertrouwd met
de Grondwet van 1848 terwijl Bonairiaanse zoutpannen aan te het idee dat er elders op de
daarin dit ideaal nog eens werd doen zodat ze verzwaard de wereld mensen zijn voor wie je
beschreven. overtocht naar Europa succesvol iets moet doen. Max Havelaar-
In de Tachtigjarige oorlog wa- konden uitvoeren over de wilde koffie was een initiatief van Soli-
ren meer motieven aanwezig zeeën. Wel staat men in deze daridad, een christelijke ontwik-
dan alleen een opstand tegen het verzameling essays stil bij het kelingsorganisatie. In de tijd dat
dictatoriale Spanje, waarop we eerste VOC-fort in India (het kerken aan omvang en macht
de (godsdienst)vrijheid hebben huidige Tamil Nadu). In de be- inboetten, waren ze toch spelers
bevochten, ze kenden ook heel spreking van het fort Geldria in het maatschappelijk midden-
sterke economische motieven. (1613) maakt de onderzoeker veld. Religie is lange tijd te wei-
Met die constatering is het een duidelijk dat handel en oorlog nig als een maatschappelijke
gemiste kans dat men niet ook een min of meer gestan- factor beschouwd, ze was vooral
een hoofdstuk toegevoegd heeft daardiseerde combinatie vorm- het domein van kerkhistorici.
over het militair-strategische be- de in het VOC-beleid. Bewezen Die hadden op hun beurt weer
lang van zout tot aan de uitvin- wordt ook dat men alle vele weinig oog voor de samenhang De omslag van ‘Wereldgeschiedenis van Nederland’.
ding, nog geen honderd jaar ge- (zee)wegen ontdekte en expedi- met het grotere geheel, voor eco-
leden, van de ijskast en later de ties naar Azië uitvoerde vanaf nomie en politiek - waarin ze
koelkast. Zout was immers niet 1594. ook niet in geschoold waren.
alleen van belang voor de Neder- Slavernij blijkt al tijdens de De afgelopen decennia zijn kaart staat de ‘nieuwe wereld’. nationale geschiedenis van de la-
landse (haring- en stokvis-)visse- bezetting van een deel van Brazi- historici veel internationaler Specerijen die daar verkrijgbaar ge landen dat het ‘primitief
rij en daarmee de internationale lië een duidelijk door de overhe- naar de geschiedenis gaan kij- zijn worden hierop genoemd: historisch nationalisme’ aan de
handel met het Scandinavische den ingesteld systeem. In 1628 ken. Zo blijken de Handelroutes gember, peper, nootmuskaat en kaak stelt. Maar het uitlichten
gebied (de Sont-vaart of Oostzee- verblijven in de Republiek een uit de 17e eeuw vervlochten. rijst in plaats van brood. In het van internationale verhalen
vaart). De Caribische lezers van aantal Braziliaanse indianen als Archeologische vondsten van Caribisch gebied rond Trinidad ondermijnt het idee van een bij-
dit boek, en die van Curaçao in bondgenoten tegen de Portuge- beeldjes en luxeartikelen/objec- verwijst kaartenmaker Ruysch zondere Nederlandse natie nog
het bijzonder, hadden dan kun- zen en Spanjaarden. De Poti- ten maken dit duidelijk. Het net- naar ‘kannibalen’, hier zou men niet. Zelfs de meest verstokte
nen ontdekken waarom de guara-stam koos voor de kant werk van de Friezen sloot onder het vlees eten van krijgsgevange- nationalist die roept om het be-
Antilliaanse eilanden door de van de Nederlanders. Dertien andere aan op het Scandinavi- nen. De mix van traditie, nieuwe schermen van een Nederlandse
Nederlanders onder andere wer- jaar later, in 1642, heeft de Por- sche netwerk dat op haar buurt gegevens en wilde verhalen uit identiteit en cultuur, heeft im-
den veroverd en in beslag geno- tugese slavenhandel-lobby veel weer aansloot op routes die Cen- de reisverslagen van Amerigo mers tegelijkertijd de mond vol
men: ‘om te bekomme een be- invloed op het WIC-beleid in traal-Azië doorsneden. Derge- Vespucci lijkt hier aanwezig. van uiterst transnationale be-
kwame plek voor het innemen haar keuzes welke mensen ze lijke routes maakten het moge- Met tot lezen aanzettende ti- grippen als ‘Westerse bescha-
van zout’, aldus een deel van de wel of niet tot slaaf zal maken. In lijk dat objecten uit Azië tot in tels als: ‘Zonder Spanje geen ving’ of ‘Europese cultuur’.
tekst uit de WIC-opdracht van de Amsterdamse Jodenbuurt Zweden en Friesland gebracht Oranje’ (1549) en ‘Willem van De grootste verdienste van het
1634 om Curaçao in te nemen. verblijven rond 1656, rond het werden. Het Friese netwerk was Oranje was vooral een Europese boek is dat het duidelijk maakt
De Nederlanders werden in Eu- Waterlooplein, tientallen Moren ingebed in een mondiaal net- vorst’, die waarschijnlijk niet dat men Nederland niet kan be-
ropa steeds meer van hun na- waarvan enkelen worden vastge- werk van handelswegen lang eens Nederlands sprak, roept grijpen zonder de context van de
tuurlijke Europese zeezoutbron- legd door Rembrandt, hoewel voor de moderne globalisering. men invalshoeken op die het wereld. De meewerkende histo-
nen afgesneden tijdens de slavernij in Nederland dan al of- De eerste kaart van de ‘moder- internationale karakter van de rici hebben hun taak ‘het verle-
Tachtigjarige oorlog waardoor ficieel niet toegestaan is. Hoe ne wereld’ blijkt uit 1507 te stam- gebeurtenissen in Nederland den recht doen’, meer dan se-
ze uiteindelijk, door de Spaanse een exclusief product een alge- men en is gemaakt door een weergeven. rieus uitgevoerd waardoor er
tegenstander werden gedwon- meen consumptieproduct werd, Utrechtenaar, een monnik, Jan Geconcludeerd kan worden ook voor de doorgewinterde vak-
gen, steeds verder het Caribisch wordt duidelijk in het hoofdstuk Ruysch, die als eerste Nederlan- dat dit bijzondere boek voor veel historicus nog nieuwe dingen
gebied binnen te varen, zoekend over koffie. Vanaf 1662 is koffie der in de nieuwe wereld was ge- mensen hun beeld van de ‘va- vallen te lezen. Hoewel het een
naar zoutpannen voor het be- in Nederland verkrijgbaar. Het weest. Op de linkerkant van de derlandsche’ geschiedenis zal feit blijft dat de ambities niet he-
nuanceren. Die grote diversiteit lemaal worden waargemaakt,
is aan de ene kant heel aantrek- blijft dit een van de meest bij-
kelijk en leest als een soort ency- zondere en interessante geschie-
clopedie van ‘Nederland en de denispublicaties van 2018.
wereld’. Het is voor de lezer,
door de grote diversiteit, niet Dit boek is een gemeenschappelijk
makkelijk om de vinger te leg- inspanning van allerlei historici,
gen op hoe internationaal met verschillende achtergronden,
Nederland nu eigenlijk was. om gebeurtenissen te laten zien
Vraag blijft of de eigenwijze ‘hoe de Nederlandse geschiedenis
Nederlanders hun stempel is beïnvloed vanuit het buitenland
wisten te drukken op buiten- en Nederlandse ontwikkelingen
landse ontwikkelingen of dat verwikkeld zijn met internationa-
juist de grote boze buitenwereld le’. De bijdragen zijn zeer divers
Nederland binnen viel. Een af- en, knap genoeg, bijna gelijk ver-
sluitend essay met een diep- deeld over de gebruikte tijdvakken.
gaande synthese om de balans Sommige gaan over bewegingen
op te maken wordt gemist. van buiten naar binnen. Andere
Hoewel het een lijvig onhand- over die van binnen naar buiten.
zaam boek is geworden, moet Het eerste artikel is gedateerd
het worden beschouwd als een 70.000 voor Christus, het laatste
De tweede Azië-expeditie komt terug in Amsterdam in 1597 (schilderij uit 1599). prachtige aanvulling op de inter- 2017.