Page 30 - bndia aruba
P. 30
A30 CIENCIA & TECNOLOGIA
Diaranson 2 october 2019
Lander di NASA ta captura ‘marsquakes’ y
otro zonido Marsiano
CAPE CANAVERAL. tivo, cu e por scucha e biento prome movemento sismico
(AP) — Lander InSight Marsiano como tambe move- na april.
di NASA riba Mars a cap- mentonan di e brasa robotico
tura e vibracionnan baho di e lander y otro zonidonan Un instrumento Aleman pa
di ‘marsquakes’ y un sin- mecanico, ‘dinks and donks’, bora, mientras tanto, ta inac-
fonia di zonidonan di ul- manera e team ta yama nan. tivo pa varios luna. Cientifi-
tramundo. Cientificonan conan ta purbando di logra e
a revela un muestra di au- “Ta emocionante, special- experimento pa midi e tem-
dio ayera. Mester a ahusta mente den cuminsamento, peratura interno di e planeta.
e zonidonan pa sernan pa scucha e prome vibra- E asina- yama ‘mole’ mes-
humano por scucha nan. cionnan di e lander”, segun ter penetra 5m bou superfi-
Constantinos Charalambous cie Marsiano, pero apenas a
Sismometro di InSight a de- di Imperial College London, logra 30cm. Investigadonan
tecta mas di 100 evento, pero kende a yuda provee e audio. ta sospecha cu santo Marsia-
unicamente 21 ta considera “Bo ta imagina kico ta pasan- no no ta dunando suficiente
candidatonan fuerte di mars- do na Mars mientras InSight friccion pa bora, causando e
quake. E resto por ta mars- ta sinta riba e paisahe habri.” mole pa bula rond na luga di
quake – of algo otro. E sismo- InSight a yega na Mars no- bay mas profundo, y pa forma
metro Frances ta asina sensi- vember ultimo y a graba su un pit amplio rond di su mes.
Flecha y smartphone: Bida diario di tribu Tembe di Amazonia
“eseynan ta remedi di cas”, el a bisa. Pueblonan rond di e riunan Guama
“Nos no ta bay botica den ciudad, y Gurupi cu ta dividi e reserva por
nos ta traha nos mesun remedi. varia den tamaño for algun decena
Nos tin mas confiansa den locual ta di persona te cu miles. E reserva in-
di nos.” digena ta oficialmente protegi, pero
Orguyosamente el a punta na constantemente bou menasa di
matanan di sucu – cada un cuida pa madereronan kende ta purba extra
un di su yiunan – y awakati, coco, palonan ilegalmente.
lamunchi, y acai, e berry Amazoni- Amazonia, di cual 60% ta na Bra-
co cu ta forma parti di un desayuno zil, tambe ta cas di 20% di especie
yena cu vitamina na Brazil. “Esaki di mata di Tera, hopi di cual no por
ta paraiso”, su esposo, Muti Tembe haya niun otro caminda. Data di
a bisa. satelite for di Agencia Espacial di
Un di e matanan a wordo planta Brazil a mustra un aumento den
pa welo di Muti, un chief Tembe y deforestacion y candela den ultimo
fundado di Tekohaw. Pa varios gen- aña.
eracion, miembronan di e tribu a “Nos mester lucha pa e matanan
extrae tiña preto di e mata di Jeni- cu ta permiti nos hala rosea”, segun
papo ey pa pinta nan curpa durante Gleison Tembe di Ka’ a kyr, nomber
celebracionnan. cu ta nifica ‘selva berde’.
ALTO RIO GUAMA (AP) — “Mi ta bisa mi yiunan: Mi a planta Como 2mil Tembe ta biba den Emidio Tembe, chief di Ka’ a kyr,
Bida diario di e pueblonan indi- pa bo, awo abo tin cu planta pa bo nan teritorio di 2,766km di Alto a bisa: “E parti aki tabata selva na-
2
gena remoto, Tembe, den selva yiunan”, Cidalia Tembe a bisa na Rio Guama, cual ta accesibel uni- tivo. Pero candela a yega y laga e tera
Amazonico di Brazil, ta mescla pueblo Tekohaw, unda e ta crece camente despues di biahenan lar- bashi.”
tradicion cu modernidad. Nan fruta, berdura y yerba medicinal. go riba boto of caminda di tera.
ta caza cu flecha, pisca pa pira-
ña, y colecta plantanan salvahe,
mientras otronan ta mira novela
riba television of check internet
riba celular den nan hut.
Nan ta pinta nan cara cu tiña di
simia pa prepara pa bataya, y tambe
ta uza tecnologia di video pa com-
bati madereronan ilegal y otro me-
nasa. Nan ta baña den riunan bruin
mainta, y hunga futbol den campo
di santo bistiendo jersey di teamnan
Europeo, manera Chelsea, atardi.
Den un estado Brazileño devasta
pa deforestacion y miles di candela,
e Tembe ta saca potret y video pa
documenta e tala di palonan den
nan teritorio pa madereronan, y ta
comparti esaki riba rednan social.
Tambe recientemente nan a reuni
cu un NGO cu a ofrece e tribu
drone y sevicio di GPS pa track e
tala ilegal, a cambio di tala sosteni-
bel. Y manera nan ancestronan, nan
ta planta mata pa siña nan yiunan
e balor di preserva e selva di mas
grandi di mundo.