Page 30 - BNDIA ARUBA
P. 30
A30 CIENCIA & TECNOLOGIA
Diahuebs 4 Juli 2019
Alarma despues cu 6 bayena poco comun a muri den un luna
MERCA (AP) – Mita doz- bra nan ta inclui bayena fe- keintamento di ocean, apar-
ijn di bayena franco di menino, segun Philip Ham- entemente a hiba e bayenan-
Nort Atlantico a fayece ilton, cientifico cu e Centro an pafo di zonanan protegi, y
den ultimo luna, hibando Anderson Cabot pa Bida Ma- laga nan vulnerabel, el a bisa.
cientificonan, oficialnan rino na e aquarium di New E bayena franco, conoci
gubernamental y ambi- England. como ‘right whale’ wordo
entalistanan na pidi pa “Si tin di nan mester muri, yama asina pasobra e tabata
un respuesta inmediato no por ta e hembranan”, e bayena corecto pa caza du-
pa proteha e especie den Hamiton a bisa, agregando rante e tempo di cazamento
peliger di extinsion. cu e poblacion tin apenas 100 comercial, algo cu a hiba na
hembra reproductivo. “Nos decimacion di e poblacion. E
Ta resta apenas tiki mas di 400 mester un sistema diferente.” poblacion no a recupera des-
di e bayenanan aki. Tur seis di E bayena franco a sufri un de entonces.
e bayena morto a wordo haya mortalidad halto y reproduc- Boks contra boto y keda pega
den e Golfo di St. Lawrence cion disminui den añanan den aparato di piscamento ta
cerca di Canada, y sikiera recien, particularmente 2017. e dos menasa di mas grandi
tres di nan ta parce di a muri E bayenanan tabata mustra di contra e bayenanan aki, segun
despues cu barco a dal den biaha den diferente areanan agencianan protector.
nan. di ocean cu usual, pa motibo Ta keda un restriccion di 10
E mortonan a hiba cientifi- di disponibilidad di alimento, nudo den e area unda e bay-
conan na bati alarma tocante segun Nick Record, investi- enanan a wordo mira, y ade-
e perdida potencialmente gado senior na Bigelow Lab- mas tin mas supervision den
catastrofico pa e poblacion. oratory pa Ciencia Oceanico e golfo pa evalua e ubica-
E mortonan aki ta particu- na Maine. cion di e bayenanan y sigura
larmente preocupante paso- E cambio ey, vincula cu e cumplimento cu e reglanan.
Corte ta permiti ciudad adverti tocante riesgo di radiacion di celular
MERCA (cnet.com) – informa clientenan cu tene Si bo tene bo celular den e
Asociacion di tecnologia bo telefon, por ehempel, den saco di bo carson of camisa,
wireless CTIA a bolbe bo saco di carson of den bo of den bo bh ora e celular
faya pa obliga e Ciudad bh, por causa cu nan sobrepa- ta cendi y conecta na un red
di Berkely stop di adverti sa e nivel den e guia di FCC wireless, bo lo por sobrepasa
hende cu uzo di un telefon pa exposicion maximo pa ra- e limite den e guianan federal
celular por expone nan pa diacion di frecuencia di radio. pa exposicion na radiacion di
radiacion. Como parti di CTIA a argumenta cu esaki frecuencia di radio. Referi na
un debate largo tocante e ta viola e Prome Amienda, instruccion den bo manual of
riesgo pa salud di uzo di blokiando e libertad di expre- celular pa informacion con pa
celular, e ordinansa ‘dere- sion di e bendedonan door usa bo celular di forma sigur.”
cho pa sa’ di Berkeley, cual di exigi nan pa pone mensa- Desde april 2017, varios
a drenta den vigor na 2016, henan ‘inflamatori’. corte a sostene e derecho di
a keda sosteni pa corte E mensahe di advertencia pa Berkely pa informa hende,
diamars. radiacion rekeri pa e ciudad hayando cu esaki ta den in-
ta: “Pa siguridad, gobierno teres publico. CTIA a bisa cu
Berkeley tabata enforsando federal ta rekeri celularnan pa lo continua e lucha conta ‘ob-
e ordinansa di e ciudad exi- cumpli cu guianan di exposi- liga e bendedonan pa duna e
giendo bendedo di celular pa cion na frecuencia di radio. mensahe di gobierno’.
Otro señal misterioso for di profundidad den espacio
MERCA (cnet.com) – Des- Sinembargo, e naturalesa mes
de 2007, astronomonan ta di e FRB ta keda un di e mis-
hayando señalnan cortico terionan di mas grandi den
y poderoso for di cosmos ciencia espacial. E team di
den observacionnan di ra- CalTech a track FRB 190523
dio telescop. Siman pasa, na un galaxia similar na nos
investigadonan a ubica pa Via Lacteo (Milky Way), pero
prome biaha un señal cu diferente na e galaxia dwarf cu
no a ripiti su mes, y dos a produci e famoso prome se-
dia despues, otro grupo a ñal repetitivo, FRB 1121102.
anuncia cu nan a descu-
bri nuebe mas. E fuente “E hallazgo aki ta bisa nos
di e asina-yama ‘fast radio cu cualkier galaxia, hasta nos
bursts’ ta keda un miste- propio Via Lacteo, por gen-
rio, pero recientemente era un FRB”, segun Vikram
cientificonan ta gabando Ravi, lider di e publicacion di
nan habilidad di localisa CalTech.
nan origen. 190523, y track esaki bek na na inteligencia extraterestre. un team di Rusia a reporta
un galaxia casi 8 biyon di aña Menos di un siman despu- nuebe FRB, incluyendo un Sin importa kico e fuente di
Diamars, e team usando e luz leu. es di e descubrimento di cu a ripiti. FRB cu ta ripiti e señal resulta di ta, mester
Observador Owens Valley OVRO, un team Australiano ta un asunto importante pa- corda cu e señalnan misteri-
(OVRO) di CalTech cerca Un cantidad di splica- a anuncia cu nan tambe a sobra nan ta inusual (e mas oso a biaha biyones di aña pa
di Bishop, California, a re- cion probabel pa e causa di track un señal na e galaxia di recien na Rusia ta apenas di alcansa nos, pues si e splica-
porta cu nan a logra captura FRB’nan ta proponi, entre cual el a bin, como 4 biyon di tres cu a captura) y mas facil cion ta alien, nan ta alien hopi
un señal, conoci como FRB streanan neutron poderoso te aña luz leu. Ademas, tambe pa track nan origen. antiguo mes.