Page 22 - หลักสูตรอธิษฐานจิตพิชิตความสำเร็จ โดยอาจารย์วิเชียร อยู่เกตุ
P. 22
13. โคตรภูญาณ (ญาณครอบโคตร คือ ความหยั่งรู้ที่เป็นหัวต่อแห่งการข้ามพ้นจากภาวะปุถุชน เข้าสู่ภาวะอริยบุคคล 14. มัคคญาณ (ญาณในอริยมรรค คือ ความหยั่งรู้ที่ให้สําเร็จภาวะ อริยบุคคลแต่ละขั้น
15. ผลญาณ (ญาณในอริยผล คือ ความหยั่งรู้ที่เป็นผลสําเร็จของพระอริยบุคคลชั้นนั้นๆ
16. ปัจจเวกขณญาณ (ญาณหยั่งรู้ด้วยการพิจารณาทบทวน คือ สํารวจรู้มรรค ผล กิเลสที่ละแล้ว กิเลสที่เหลืออยู่ และนิพพาน เว้นแต่ว่าพระอรหันต์ไม่มีการพิจารณากิเลสที่ยังเหลืออยู่
ในญาณ 16 นี้ 14 อย่าง (ข้อ 1-13 และ 16) เป็น โลกียญาณ, 2 อย่าง (ข้อ 14 และ 15) เป็น โลกุ ตตรญาณ
ญาณ 16 (บางทีเรียกว่า โสฬสญาณ ซึ่งก็แปลว่าญาณ 16 นั่นเอง) ที่จัดลําดับเป็นชุดและเรียก ชื่อเฉพาะอย่างนี้ มิใช่มาในพระบาลีเดิมโดยตรง พระอาจารย์ในสายวงการวิปัสสนาธุระได้สอนสืบกัน มา โดยประมวลจากคัมภีร์ปฏิสัมภิทามรรค และวิสุทธิมรรค ในกาลต่อมา
(พึงดู ขุ.ปฏิ. 31/มาติกา/1-2 = Ps.1 และ วิสุทธิ. 3/206-328 = Vism. 587-678) ซึ่งถือว่าเป็น ญาณที่ใหญ่และมีความสําคัญมาก รอบรู้สิ่งที่เกิดขึ้นมาบนโลกใบนี้ได้ละเอียดถี่ถ้วน แม่นยํา และไม่ คลาดเคลื่อนจากความเป็นจริงทุกประการ สามารถกระทําหรือบันดาลให้เกิดอะไรก็ได้ทั้งนั้น และที่ สําคัญสามารถนําฌาน และ ญาณ ที่เกิดขึ้นนี้ไปใช้เมื่อชีวิตดับสูญแล้ว จิตเดินทางเขาสู่ โลกหน้าแล้ว ก็สามารถบรรลุธรรมชั้นสูง อย่างอื่นได้อย่างไม่ยาก และยกจิตของตนให้เข้าสู่ โลกุตระธรรมได้อีกด้วย
สําหรับญาณโสฬส ฉบับเดิมกล่าวไว้ดังนี้
ญาณ 16 ไม่ปรากฏในพระไตรปิฎกภาษาบาลีโดยตรงทั้งหมด แต่วิปัสสนาจารย์
สายพม่าได้เรียบเรียงจากญาณที่ระบุในปฏิสัมภิทามรรค และคัมภีร์วิสุทธิมรรค รวมกัน 16 ขั้น เรียก ว่า ญาณ 16 (โสฬสญาณ) เป็นญาณที่เกิดแก่ผู้บําเพ็ญวิปัสสนา โดยลําดับตั้งแต่ต้น จนถึงจุดหมาย คือมรรคผลนิพพาน ได้แก่
1. นามรูปปริจเฉทญาณ หมายถึง ญาณกําหนดแยกนามรูป
2. นามรูปปัจจัยปริคคหญาณ หมายถึง ญาณจับปัจจัยแห่งนามรูป
22
