Page 24 - BİLSEM FİZİK ALANI YARDIMCI DERS MATERYALİ

FİZİK
Eğer kahramanımız bize sandığı sadece 6 m hareket ettirdim demek yerine “Sandığı sağa doğru 6 m hare- ket ettirdim.” deseydi bu kez bize hareketin hem büyüklüğü hem de yönü hakkında bilgi vermiş olurdu. Bu- radaki 6 m büyüklüğü, sağ taraf da yönü ifade ederdi. Bu durumda sandığın hareketi vektörel bir büyüklükle ifade edilmiş oldu. Yönlü olarak belirtilen bu büyüklüğe “yer değiştirme” denir.
O hâlde ilk ifade (Sandığı 6 m hareket ettirdim.) sandığın aldığı yolu anlatırken ikinci ifade (Sandığı sağa doğru 6 m hareket ettirdim.) yer değiştirmeye ilişkin bilgi vermektedir. Alınan yol skaler bir büyüklüktür çün- kü yön belirtilmemiş. Oysa yer değiştirme vektörel bir büyüklüktür. Aynı durumu bir hareketlinin hızı ya da süratini tanımlarken de yaşarız. Simülasyonun “force graphs” bölümüne geçerek sandığın hareketini zamanla ilişkilendirelim. Sandığın hareket süresi 2 s olsun. Elimizde bir kronometre olsaydı, sandık 0 m konumunday- ken çalıştırmaya başladığımızda 0 s’yi gösterecekti. Sandık sağ taraftaki 6 m konumuna geldiğinde kronomet- re 2’yi gösterirse bu hareket için geçen zaman 2 saniye olur. Sizce zaman nasıl bir büyüklüktür? Biz şu anda temel fizik etkinliğinde olduğumuz için zamanın sadece tek yönde olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla zaman skaler bir büyüklüktür.
Şimdi sandığın süratini hesaplayalım:
Alınan yol: 6 m Hareket süresi: 2 s olduğuna göre;
Sürat = Alınan Yol (1) Hareket Süresi
Denklem 1’e göre sandığın sürati 62 = 3 ms ’dir.
Buradaki 3 ms ’nin; yani bu zaman diliminde sandığın aldığı yolun skaler bir büyüklük mü, yoksa vektörel mi olduğu yönle ilgili herhangi bir bilgi olup olmadığına bakılarak sorgulanır.
Sürat skaler bir büyüklüktür.
Sandığın hızını hesaplayalım:
Yer değiştirme: Sağa doğru 6 m Hareket süresi : 2 s
Hız = Yer Değiştirme Hareket Süresi
Denklem 2’ye göre sandığın sürati 62 = 3 ms ’dir.
olduğuna göre; (2)
Bu sonuca göre, sandığın birim zamanda 3 m yer değiştirdiği söylenebilir. Bu zaman diliminde sandığın sağa doğru yer değiştirmesi, skaler bir büyüklük mü, yoksa vektörel mi olduğu, yine yönle ilgili herhangi bir bilgi olup olmadığına bakılarak sorgulanır.
Hız vektörel bir büyüklüktür.
22