Page 54 - Nefes8TÜMÜ_Neat
P. 54

MAKALE

                                  MERMERCİLER İÇİN FARKLI BİR TEST ÖNERİSİ

                                   Metin ERSOY    Ahmet ELTAŞ   Burak YARAŞIR   Selahaddin HONDİ

                         Afyon Kocatepe Üniversitesi  Maden Mühendisi  Maden Mühendisi  Maden Mühendisi
                                 Mermer Tekn. Prg

              1.GİRİŞ                                            zayıf  kayaçların  dayanımın  belirlenmesi  amaçlanmıştır
              Mermer ve doğaltaşların uygun kullanım alanının (iç ve   [27]. Bu çalışmada 130 joule kuvvet uygulayan bir beton
              dış mekânlar, süs eşyası vb.) belirlenmesi ve daha uzun   çivi çakıcısı ile sağlanan penetrasyon derinliği ile tek ek-
              ömürlü kullanılabilmesi için mineralojik, petrografik, fi-  senli basınç dayanımı arasında R2=0.91 gibi yüksek bir
              zikomekanik ve kimyasal özelliklerinin bilinmesi gerekir.   ilişki olduğu belirtilmiştir. Ayrıca araştırmacılar bu konu-
              Özelliklerin belirlenmesi amacıyla birçok test yöntemi   daki çalışmalarını ilerleyen yıllarda geliştirmişlerdir [28,
              geliştirilmiş olup yöntemler, deney sırasında kullanılan   29].
              numunenin zarar görmesi (kırılma, bozunma vb.) duru-  Palassi ve Emami (2014) de çivi penetrasyon deneyini, 6
              muna göre tahribatlı ve tahribatsız deneyler olarak grup-  adet çivi üzerine 4.54 kg lık kütleyi 45.7 cm yükseklikten
              landırılır. Tahribatsız deneylere tabi tutulan numunelerin   serbest düşmeye bırakarak gerçekleştirmişler ve çivile-
              orijinal hali bozulmayacağından, başka deneylerde de   rin penetrasyon derinliği ile tek eksenli basınç dayanımı
              kullanılabilirler. Bazı deneylerde ise değişim (bozulma)   arasında anlamlı bir ilişki olduğunu (R2=0.98) belirtmiş-
              kısmen gerçekleşir. Bu tür deneylerde numune, bir başka   lerdir [30].
              teste daha tabi tutularak bazı özelliklerinin değişim oranı   Haftani ve ark. (2013) ise kireçtaşı numunelerinde, 1 mm
              tespit edilebilir.                                 çapında,  silindirik,  düz  uçlu,  91  Rockwell  B  sertliğinde,
              Mermer  ve  doğaltaşlar  için  yapılan  başlıca  deneyler;   tungten karbit uç ile penetrasyon deneyi gerçekleştir-
              Nokta yükleme dayanımı [1], Yoğun yük altında bükül-  mişler, deneyde uca yerleştirilen loadcell yardımıyla pe-
              me dayanımı [2], Kopma enerjisi tayini [3], Tek eksenli   netrasyon oranını ölçmüşlerdir [31]. Sonuç olarak, tek ek-
              basınç dayanımı deneyi [4], Gerçek yoğunluk, Görünür   senli basınç dayanımı ile kırılma kuvveti arasında anlamlı
              yoğunluk, Toplam gözeneklilik tayini deneyi [5], Çekme   ilişkiler olduğunu belirtmişlerdir.
              dayanımı deneyi [6], Eğilme dayanımı deneyi [7], Sapla-  Altındağ (2000), kırılma tokluğu üzerinde çalışmış ve kı-
              ma deliğinde kırılma yükünün tayini [8], Atmosfer basın-  rılma tokluğu ile gevreklik, tek eksenli basınç dayanımı,
              cında su emme tayini [9], Aşınma direncinin tayini [10],   elastisite modülü, nokta yük dayanım indeksi arasında-
              Knoop sertliğinin tayini [11], Ses hızı ilerlemesinin tayini   ki ilişkileri incelemiştir [32]. Aynı araştırmacı Şengün ile
              [12], Statik elastisite modülünün tayini [13] olarak sıra-  birlikte yaptığı bir başka çalışmada ise kırılma tokluğu
              lanabilir.                                         ile birim hacim ağırlık, görünür gözeneklilik, schmidt geri
              Standartlarda belirtilen test yöntemleri incelendiğinde,   sıçrama değeri, shore sertliği, böhme yüzey aşınma di-
              deneylerin  birçoğunun  gerçekleştirilebilmesi  için  uzun   renci, darbe dayanım indeksi, eğilme dayanımı gibi me-
              zamana, hassas ve pahalı makina ve donanımlara ve   kanik özellikler arasındaki ilişkileri araştırmışlardır [33].
              uzman kişilere ihtiyaç olduğu görülür. Bu durum, kolay   Mermer ve doğaltaşlar, oluşumları bakımından magma-
              ve az sayıda deney yapılarak, malzemenin mümkün ol-  tik, metamorfik ya da sedimanter kökenlidir ve oluşum
              duğunca fazla özelliğinin belirlenmesi ihtiyacını doğur-  koşullarına göre aynı cins kayaçlarda bile yapısal farlılık-
              muştur. Dolayısıyla birçok araştırmacı tarafından aynı tür   lar görülebilir. Hatta aynı ocakta farklı derinliklerde farklı
              doğaltaşlar için farklı deneylerin sonuçları arasında ilişki   özelliklere sahip bloklar üretilebilir. Ürünlerin fabrikasyon
              olup olmadığı araştırılmıştır.                     ürünlerdeki  gibi belli  bir standarda sahip  olmaması  ve
              Bu araştırmalardan en yaygın olanları, nokta yük indeksi   üretim yeri ilerledikçe değişiklikler görülebilmesi, sık sık
              ile diğer mekanik özellikler arasındaki ilişkiyi belirlemeye   numune alınması ve yeni üretilen kayaçların özellikleri-
              yönelik olanlardır [14-25]. Laboratuvar koşullarında nok-  nin belirlenmesi zorunluluğunu doğurur. Bu da özellikleri
              ta yük indeksinin belirlenmesi daha kolay gerçekleştiri-  belirlemek için yapılan deneylerin zaman zaman tekrar
              lebilmekte olup birçok araştırmada doğaltaşların tek ek-  edilmesi anlamına gelir. Günümüzde birçok mermer ve
              senli basınç dayanımının, nokta yük indeksinin 8-55 katı   doğaltaş işletmecisi, ürettiği doğaltaşın özelliklerini ya
              olduğu belirtilmiştir. Bunun dışında kayaçların ses hızını   kısa süre içinde öğrenmek ya da kendi imkânlarıyla be-
              geçirme, delinebilme, kesilebilme ve sertliği gibi özel-  lirleyebilmek istemektedir. Bu durumda çok sayıda de-
              liklerinden diğer özelliklerinin tahmin edilmesi yönünde   ney yapmak yerine bir veya birkaç deney sonucundan
              çalışmalar da yapılmış hatta standartlarda belirtilmeyen   diğer özelliklerin de tahmin edilebilmesi ve deneyin pra-
              özgün deney yöntemleri de denenmiş ve önerilmiştir.  tik (özel donanım ve uzman personel ihtiyacı olmaması)
              Bunlardan biri, Türker (2015) tarafından önerilen, çimen-  olması önem arz etmektedir.
              to esaslı malzemelerin çekme dayanımlarının tahmin   Kopma enerjisi tayini (TS EN 14158) ve yoğun yük altın-
              edilmesinin amaçlandığı üçgen plaka yöntemidir [26].   da bükülme (eğilme) dayanımı (TS EN 12372) deneyleri,
              Bu yöntemde, eşkenar üçgen şekilli kesilen numuneler   zemin döşeme, tezgâh, masa vb. olarak değerlendirile-
              köşelerinden çelik bilyelerle desteklendikten sonra üçge-  cek mermer ve doğaltaşlar için önemli test yöntemlerin-
              nin ağırlık merkezinden küçük çelik bir bilye ile yükleme   dendir. Bunlardan kopma enerjisi tayini deneyi, kayacın
              yapılarak numune kırılmaktadır. Önerilen deneyin sonuç-  üzerine bir başka malzemenin aniden düşmesine ya da
              larının, eğilmede çekme dayanımı deneyi sonuçlarından   çarpmasına karşı davranışını incelerken, yoğun yük altın-
              yaklaşık %22 daha düşük olduğu belirtilmiştir.     da bükülme (eğilme) dayanımı deneyi, kayaca darbesiz
              Bir başka çalışma da, Kayabalı ve Selçuk (2010) tarafın-  yük uygulanması durumundaki (üzerine başka malzeme
              dan önerilen çivi penetrasyon deneyi olup zayıf ve çok   konması) davranışını inceler. Bunlar, üretilecek doğalta

             54     NEFES  LİK   SAYI 08-2023


                                                                                                                 6.06.2023   00:04:07
       e-Nefes8.indd   54                                                                                        6.06.2023   00:04:07
       e-Nefes8.indd   54
   49   50   51   52   53   54   55   56   57   58   59