Page 104 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 104

ASIA TENGGARA D ALA           M   KURUN NIAGA 1450-1680










                                   L o k'1Si           G a m b ;1 r ;1 n                     Sumbcr
                   Tahuo
                    1614           Kcdah ( M a l ai • i a )    " w . b a h   m c m b u n u h   2/3 p c n d u d u k    Beaulieu 1666:  2 4 6
                    1618           Banda ( M  a l u k u )    '"wabah demam  "                R.-..el 1 6 1 8 :  82
                    1 6 2 1 · 1 6 2 2    S i a m       -. . . b a h "  bisul t e m p a t  ban  yak   ya  ng     Terw 1 9 8 7 :  147
                                                       ma ti                                 mcngt ip  k r o n il c
                    1 6 2 2 - 1 6 2 3    Jawa          "wabah bdar                           & b s d  u1 c  Sa nck.    35
                                                       " p e n y a k i t   d a d a "   y a n g  m e m a t ik a n    de G r a a f  1958: 131
                                                        dalam 1 fa m ,  m c m b u n u h   1 / 3
                                                       p e n d u d u k   B a n t e n ,  2/ 3   di b e be r a p a
                                                       di daer  h  J a w a  Tc ngah
                    1628           Luxon               "' w.a  b a h   sampar'•              Velarde 1749; 4749
                    1633           Banda               ""'1bah s a m p a r ••                B ro u w e r   1633: 3 9 7
                    1636           Ma.kasair           " S c r a n g;J n   c p i d c m i "    Lo n tara  '-b i/01    G o w.r
                                                                                        i
                                                       "' wa  b a h "   6 0 .000 mati daJam 40 har  L c m b a g a   admlnistratlf
                                                                                             t e n in gg i  ( p r e s id e n c y )
                                                                                             B a nten  1636: 73
                    1643-1644      M at:i r am  Oa\\   "' c p i d c m i   b c r a W $ · r a t u s   m a t i   s c t i a p    &  bs d in g  Sagk .'3 : 42 4 5
                                               •a)
                                                                                                         n
                                                       hari "
                    1657           Maluku              "' e p id ern  i  demam gjla dan ke  r a s "    R u m p h i u.s   1 6 90 :  9 8
                    1659           Siam                c a ca r   mcnclan 1 / 3   pcnduduk dala   S m i t h   1974: 271 m c n g u tip
                                                       enam bulan "' s er a n ga n  epidemi"   l a po  r a n   B e l a n d a
                                                                                             Lo n ta.r  '-bi   G o w.1
                    1665           S u m a tc r a ,   J a w a ,    "  s a m p ar s a n ga  t  b a n y a k   mcng  r a ng i   Gcrval< 1701: 60
                                   Bali, M  a k a s a r    p e n d u d u k   Maka
                                                       "w-abah"                              T u rne  r   1665
                                                       abanyak yang matl dl M.ataram         l>..gh-Rq;it . r  1665: 8 0 :  149
                                                                                                      s
                    1682           Siam                k e b p a r a n   dan c a c a r   b a n y a k  y a n g    la po  r a n   dagangJepang, dala
                                                       m�ti                                  Ishii 1971: 69
                    1685-1686      Luzon Tengah        cacar yang mcluas di Asia,            Diaz  1718: 234 Salazar 1742:
                                                       mengso n g ka  n   s e b a g ia n  pegunungan  75
                                                        Luzon.  membnuh t rut<lma by i
                                                                    u
                                                                       _
                                                                                     i
                                                                          e
                           T a m p a k n y a   s u l i t   d i r a g u k a n   b a h w a   w a b a h   di  S i a m   a d a l a h   c a c a r .  W a b a h

                  r a d a n g   p a r u - p a r u   m u n g k i n   m e r u p a k a n   p e n y e b a b   p e n y a k i t   menular  y a n g

                  m e n a k u t k a n   d i  J a w a   pada  t a h u n   1 6 2 5 - 1 6 2 6 .   W a b a h   y a n g   g a n a s   dan  m e l u a s

                  p a d a   t a h u n   1665  k h u s u s n y a   s e n a d a   d e n g a n   sebuah  l a p o r a n   l n g g r i s   t e n t a n g

                  w a b a h   y a n g   b e r k e c a m u k   d i   w a k t u   y a n g   sama d i   N e g e r i   B e l a n d a   (f u mer 1665);

                  dan i d e n t i f i k a s i   ini agak d i p e r k u a t  oleh k e n y a t a a n   b a h w a  wabah itu m e n y e r a n g

                  paling ganas d i   k o t a - k o ta   b e s a r ,   s e p e r t i   Banten, M a t a r arn  ,  s e r t a   M a k a s a r .  K o t e r a
                  b e r a t   dalam  bentuk  a s i a t ica   atau  m o r b u s   b i a s a n y a   d i p a n d a n g   belum  sampai

                  k e   Asia T e n g g a r a   s e b e l u m   pandemik parah tahun 1820-1822 (Semmelink 1885;

                  B o o m g a a r d   1987; T e r w iel 1987). Alasan-alasan bagi pandangan ini, s e b a g a i m a n a

                  b a l n y a   d e n g a n   p a n d a n g a n - p a n d a n g a n   y a n g   sama  t e n t a n g   w a b a h   p e s   s e b e l u m

                  t a h u n   1911, t i d a k   m e y a k i n k a n .  l t u   s e m u a   p e r l u   dihadapkan d e n g a n   g a m b a r a n


                                                                    7 0
   99   100   101   102   103   104   105   106   107   108   109