Page 153 - Asia Tenggara dalam Kurun Niaga 1450-1680 Jilid I - Tanah di Bawah Angin - Anthony Reid
P. 153

ASIA T E N G G A R A   O ALA  M   KURUN NIAGA 1450-1680



                  itu  bermula  di abad  ke-16,  ketika  N e g a r a   m e r u p a k a n   ibu  k o t a   pra  Islam  d i

                  d a e r a h  itu. B e g i t u   K e s u l t a n a n   Banjarmasin b e r d i r i   di d e lt a  muara S u n g a i   B a r i t o ,

                  p a r a   p e n gr a j i n   N e g a r a   menjadi  l e b i h   bebas  b e r p r o d u k s i   u n t u k   p as a r - - d a n

                  j u m l a h   m e r e k a   menjadi b e g i t u   b a n y a k   s e h i n g g a   m e r e k a   t e r p a k s a   b e r p r o d u k s i .

                  M e s k i p u n  tidak lagi m c m p e r ta h a n k a n   m c r e k a ,  S u lt a n   masih m e w a j i b k a n   m e r e k a

                  membuatkan s e n j a t a   u n t u k n y a ,   tanpa b a y a r a n ,   s e b a g a i   b a k t i   m e r e k a   ( M a r s c h a l l

                  1968: 137-139; L o m b a r d   1979: 2 4 0 -2 4 1; R a s   1968: 6 2 6 ) .




                  Keramik


                  K e a h l i a n   membuat  p o t   d a r i  t a n a h   l i a t ,   y a n g   t e l a h   berlaku di  s e b a g i a n   besar

                  w i l a y a h   Asia T en g g a r a   s e l a m a   ribuan tahun, t e l a h   berkembang k e   d a e r a h -d a e r a h

                  y a n g   paling  t e r p e n c i l   dalam  k u ru n   n i a g a .  Di  k e p u l a u a n   s e b e l a h   timur  cl a n

                  Filipina,  barang-barang  r u m a h   ta n g g a   m a s i h   dibuat  s e c a r a   e k s k l u s i f   d e n g a n

                  t e k n i k   " k a y u   p e m u k u l   clan  landasan n  ( S c o t t   1 9 8 2 :  531;  E l l e n   clan  G l o v e r
                  1974: 359). P r o d u k - p r o d u k   k e r arn  i k   y a n g   p e n t i n g   m e n c a k u p   c e r e k   cl a n   tempat

                  m e m b a w a   a i r ,   serta kendi p a n c u r   s e b a g a i   t e m p a t   minum, lampu, clan tempat

                  m e m b a k a r   dupa,  t e m p a t   m i n y a k   s e r t a   mangkuk  aduk.  B a r a n g - b a r a n g   ini

                  dibakar dengan panas y a n g   r e la t i f  r e n d a h ,   tidak dilapisi t a p i   dibuat k e d a p   air

                  d e n g a n   l a p i s a n   d a m a r   s e t e l a h   d i b a k a r .


                           S e t i a p   t a h a p   p r o s e s   pembuatan  kerajinan  p o t   s e p e n u h n y a   m e r u p a k a n
                  b i d a n g   p e k e r j a a n   kaum  wanita,  s e t i d a k - t i d a k n y a   d i   k e p u l a u a n .  D e w a s a   ini

                  dipandang t a b u   b a g i   kaum  p r i a   Maluku  s e k a l i p u n   untuk  d a t a n g   ke  t e m p a t

                  tanah l i a t   digali ( E l l e n   dan G lo v e r   1 9 7 4 :   356). D i   mana t e r d a p a t   t a n a h   l i a t   y a n g

                  c o c o k ,  b e r k e m b a n g l a h   desa-desa  s p e s i a l i s   y a n g   k a u m   w a n i t a n y a   m e n g h a s i l k a n

                  k e r a j i n a n   p o t   u n t u k   r a d i u s   daerah  s e k i t a r   s e r a t u s   k i l o m e t e r .   B e b e r a p a   desa

                  pembuat pot di d e k a t   p u s a t - p u s a t   n i a g a   m e n g i r i m k a n   basil k e r a j i n a n   m e r e k a

                  l e b i h   jauh lagi--dari J a w a   bagian u t a r a   k e   p e l a b u h a n - p e l a b u h a n   di Maluku clan
                  B o rn e o ,  misalnya (ib  i d .:  354-355; F o x   1959: 373374;J a c o b s   1894 II: 137-138).


                           K e r a m i k   campur  kaca  b e r k u a l i t a s   t i n g g i   dari C i n a ,   m e r u p a k a n   barang

                  dagangan utama  u n t u k   jarak y a n g   lebih jauh lagi.  D i h i a s   dengan  indah clan

                                                      y
                                                                          t
                  dibakar dcngan temperatur  a n g  jauh lebih  i n g g i  daripada y a n g  dilakukan pada
                  t e m p a t   p e m b a k a r a n   di Asia T e n g g a r a ,  p i r i n g - p i r i n g   clan m a n g k u k - m a n g k u k   ini
                  menjadi b a r a n g -b a r a n g   y a n g   tinggi  n i l a i   s e r t a   s t a t u s n y a .  Di Filipina, S u l a w e s i ,

                  clan  M a l u k u ,   piring  clan  m a n g k u k   ditempatkan  d i   s e p u t a r   tubuh  m a y a t   di






                                                                    118
   148   149   150   151   152   153   154   155   156   157   158