Page 3 - STAV broj 211

UVODNA RIJEČ

Filip Mursel Begović

Goetheov “Divan”, Evropa i islam

BOŠNJACI SU I FIZIČKI

I DUHOVNI MOST IZMEĐU

ISTOKA I ZAPADA

U ovoj godini širom Evrope slavi se 200 go- su pronašli utočište u univerzalnoj poruci ona se s njima upoznala u 15. stoljeću jer
dina od pisanja Goetheovog Zapadno-istoč- islamske duhovnosti. su Bošnjaci kao autentični Evropljani Me-
nog divana. Veliki je to jubilej koji se name- Međutim, sve ovo je više-manje poznato sneviju živjeli kroz razgranati tesavvufski
će kao nulto mjesto susreta ili upoznavanja na Zapadu. Ono što nije poznato jeste kada život u kojem su dominirali mevlevijski i
Istoka i Zapada, islama i Evrope. Posebno se Evropa ustvari upoznala s islamom, kada nakšibendijski tarikat.
je to važno danas kad se Evropa suočava se dogodio inicijalni susret genijalnih umo- Stoga je upravo na Bošnjacima krivica
s migrantskim krizama, pridošlicama iz va Istoka i Zapada? Je li u poetskom susretu što još uvijek ne znaju prepoznati vlastitu
islamskih zemalja koje potrebuje kao radnu Goethea i Hafiza Širazija? O, ne, desilo se baštinu, zatim je cijeniti, a potom ju kao
snagu, ali ih suštinski ne razumije i od njih to puno ranije, u vrijeme islamskog osva- otkrivajuću vrijednost predstaviti Evropi.
osjeća strah. Pitanje terorizma koje uklju- janja Pirinejskog poluotoka. On je posebno Znači kroz činjenicu da je Bosna dio Evrope
čuje radikale, podjednako one muslimane izražen u doba procvata islamske Andaluzije i da su Bošnjaci kao autentični evropski na-
i kršćane (aktualizirano ovih dana na No- kad su evropski kršćani iz Granade, Seville, rod i fizički i duhovni most između Istoka i
vom Zelandu), također je jedan od razloga Cordobe i drugih centara crpili dragocjena Zapada, narod koji je pjesnike na orijental-
da se dijalog islama i Evrope produbi po znanja koja su inicirala evropsku renesan- nim jezicima poznavao i izučavao već u 15.
svakoj osnovi. su. Međutim, ni tada Evropa nije otkrila stoljeću, narod kojemu je perzijski bio kuć-
Znamo da su mnogi evropski putopisci književno blago orijentalno-islamske civi- ni jezik u mnogim bošnjačkim kućama kao
i diplomate (ili špijuni) koji su u proteklim lizacije, čak ni u vrijeme inkvizicije, kada i arapski i turski, narod kojem je tradicija
stoljećima boravili u Turskoj bili zaneseni i su muslimani ubijani, a njihove biblioteke mesnevihanstva s kojom se Zapad nadah-
opijeni Mesnevijom, hazreti Šemsovim ga- konfiskovane. Pa ipak, i Mevlana i Hazif njuje prirođena stoljećima, i to u tekijskim
zelama i mevlevijskim plesom (sema). Prvi prisutni su na evropskom tlu duže od pet akademijama, školama i privatnim kućama,
prijevod Mesnevije na neki od evropskih je- stoljeća. Zahvaljujući Bošnjacima. do današnjeg dana. S obzirom na veličinu i
zika javlja se u 18. stoljeću iz pera austrij- Bosna je evropska zemlja, Bošnjaci su utjecaj Osmanskog carstva, procjene da je,
skog turkologa i orijentologa Josepha von autentični evropski narod, a tradicija tuma- od oko 3.000 osmanskih pjesnika, 300 bilo
Hammera Purgstalla, ujedno i autora prve čenja i kazivanja Mesnevije (na mesnevihani s područja Bosne, zvuče nevjerovatno, ot-
historije osmanske književnosti. Upravo se akademijama) vjerovatno je započela kada kriva nam Sedad Dizdarević u svojoj knji-
iz Hammerovih prijevoda napajao i Goethe. je tekija na Bentbaši i osnovana. Zatim je zi Mevlana u Bosni. A Osmansko carstvo
Međutim, tokom 18, 19. i dobrim dijelom 20. ta tradicija doživjela procvat u Mostaru s trajalo je 600 godina, od toga, u Bosni 400
stoljeća u Evropi dominira Hafizova i Haj- Derviš-pašom Bajezidagićem, pa se širila godina. Također, veliki se broj bošnjačkih
jamova poezija, iako su i Mevlanini stihovi na Travnik, Livno, Visoko i Konjic. Tako pjesnika okušao u komentiranju Mesnevije.
imali utjecaj na dio evropskih književnika i je i prva građevina u Sarajevu, nulta tačka Upravo je zato tragično, kada čitamo ja-
filozofa poput Goethea. Vjerovatno najpo- islamske arhitekture u Bosni i nulta tačka dikovke Safvet-bega Bašagića da smo zapo-
znatiji prevodilac Mesnevije na engleski jezik širenja islama koju su Osmanlije izgradile, stavili našu divansku književnost, da smo
jeste Englez Reynold Nicholson, preko čijeg upravo Mevlevijska tekija na Bentbaši 1462. ispustili iz vidokruga veliki broj značajnih
se prijevoda Mesnevija i interes za Mevlanom godine, godinu dana prije nego je sultan Fa- pisaca, jer i nakon stotinu godina, situaci-
raširio čitavim svijetom, odnosno Mesnevija tih došao u Bosnu. Tekiju je dao izgraditi ja nije puno bolja. Kao što je bilo tragično
je prevođena na sve važnije jezike svijeta. prvi bosanski namjesnik Isa-beg Ishaković, da se pjesnici s orijentalnih jezika prevode
Pa od vrsnih poznavalaca Mevlanina djela koji je i sam bio mevlevija. Bila je u vezi s s engleskog jezika i nameću kao vjerodo-
ističemo s njemačkog govornog područja mevlevijskim tekijama u Skoplju, Konyi i stojni prijevod. To je jedan pad i poraz ko-
Annemarie Schimmel i francuskog Evu Istanbulu i jednom godišnje ju je posjećivao jeg ispravlja, hvala Bogu, narastajući broj
Mayerovitch, za koju se tvrdi da je i sama vrhovni lider svih ehija iz Istanbula. Bila je, orijentalnih filologa Bošnjaka. Goethe nam
slijedila mevlevijski tarikat. Naravno, tu je dakle, i kasnije važno mjesto i unutar ogro- stoga treba ne samo da bismo govorili o su-
i perenijalistička filozofska škola s Titusom mnog Osmanskog carstva. sretima Evrope i islama već prije svega da
Burckhardtom, Renéom Guénonom i Frit- Što se želi reći? Nije se Evropa upozna- bismo otkrivali sami sebe i povodom zna-
hjofom Schuonom, zapadnjacima umornim la s islamom i pjesnicima na orijentalnim čajne godišnjice jednu zapostavljenu i au-
od new age inačica indijske filozofije, koji jezicima ni u 18. ni u 19. ni u 20. stoljeću, tentičnu tradiciju predstavili Evropi. n
urednik@stav.ba

STAV 21/3/2019 3