Page 31 - STAV broj 435

N: „MI SMO AVIONE PRAVILI, A OVI DANAS...“

IZMEĐU DVIJU OBALA

OTREŽNJENJEM OD JUGONOSTALGIJE JAČA SE UNUTARNJA SNAGA BOŠNJAKA
“MI SMO AVIONE PRAVILI,

A OVI DANAS...”

(Jugo)nostalgičari, od kojih dvije trećine nose bošnjačka imena i prezimena,
reći će da su Soko uništila tri nacionalizma, a na kraju svih diskusija kao
krunski dokaz prosperiteta i tehničkog napretka socijalističke države uvijek
dolazi uzvik – Mi smo avione pravili, a ovi danas…! Kao kuriozitet ostat će
Piše:
Ahmet KURT zabilježeno da su ti avioni, pravljeni narodnim parama u teško prezaduženoj i
siromašnoj zemlji, jedino upotrebljeni za bombardovanje tog istog naroda!

magazinu Stav, broj 433-434, od je dobila naziv Jastreb i prvi put je pole- natovarene sve mašine iz Sokolovih vazdu-
23. juna 2023. godine ukratko sam tjela 1965. godine. Zahvaljujući Pokretu hoplovnih fabrika pa suprotnim smjerom
prezentirao sedmogodišnje praće- nesvrstanih, nešto ovih aviona prodano vraćene na istok, što bliže majčici Rusiji.
Unje i analizu (jugo)nostalgičnih je u Libijsku Džamahiriju, Zair i Zambi- Dobro se sjećam kamiona s registarskim
Facebook grupa u kojima je 2/3 članova ju, odakle su dolazile brojne pritužbe na tablicama KR, koji su angažirani u Kra-
s bošnjačkim imenima. Posebno, može se konstrukcione greške. Početkom 1980-ih gujevcu da pomognu u pljačkanju Mostara
slobodno reći, kultno mjesto u toj virtu- godina počeo se proizvoditi avion Galeb, a – svog grada pobratima. Mašine koje nisu
alnoj bošnjačkoj jugonostalgici zauzima iz velikog prijateljstva predsjednika Tita i mogli natovariti u kamione Srbi su mini-
fabrika aviona Soko u Mostaru. Čaušeskua razvio se zajednički avion YU- rali, pokupili najvažniju dokumentaciju i
Ne znam da li sam ja jedini Mosta- ROM, u nas poznatiji kao Orao. Mada samo nacrte, a ostatak zapalili.
rac kome se grudi ne ispune ponosom pri nekoliko najrazvijenijih zemalja svijeta ima Pored svih gore pobrojanih golih či-
spomenu fabrike aviona Soko u Mostaru. ekonomsku i tehničku bazu da samostalno njenica, ipak će (jugo)nostalgičari, od ko-
Baš nasuprot, mene bude stid da je fabrika pravi avione u jeku sveopšte recesije i di- jih dvije trećine nose bošnjačka imena i
tih letjelica, s kojima je bombardovan na- jeljenja građanstvu bonova za ulje i šećer, prezimena, reći da su Soko uništila tri na-
rod koji je plaćao izradu istih, bila u mom vojna vrhuška Jugoslavije počinje pripre- cionalizma, a na kraju svih diskusija kao
rodnom gradu. me za izgradnju supersoničnog aviona što krunski dokaz prosperiteta i tehničkog na-
Nastanak i nestanak Sokolovih fa- je prekinuo rat. pretka socijalističke države uvijek dolazi
brika u Mostaru u direktnoj je vezi s Krnja Jugoslavija prodala je pet-šest uzvik – Mi smo avione pravili, a ovi danas…!
promjenom smjera političkih silni- Jastrebova i Galebova Mobutuovim snaga- Kao kuriozitet, ostat će zabilježeno da
ca koje su iz Rusije preko Srbije utjeca- ma u Prvom kongoanskom ratu 1996/97. su ti avioni, pravljeni narodnim parama
le i utječu na ostale balkanske prostore. godine, pa kada je pijani srpski pilot s avi- u teško prezaduženoj i siromašnoj zemlji,
Prije šizme između jugoslavenske i sovjet- onom pao među kongoanske vojnike, pri jedino upotrijebljeni za bombardovanje
ske komunističke partije 1948. godine ju- tome ubivši više desetina mladih regruta, tog istog naroda!? Kad god neko spomene
goslavenski partijski rukovodioci pisali srpske posade skupa s avionima protjerane tu fabriku, sjetim se jedanaestogodišnjeg
su plamena i nestrpljiva pisma Staljinu i su iz Konga. Više tih aviona koje je kupio Sanela, sina mog komšije Asima Šegetala,
tražili da konačno Jugoslavija postane jed- Gadafi u sukobima oko Libije u prvom su- koji je ubijen kasetnom bombom bačenom
na od republika Sovjetskog Saveza. Posli- sretu s francuskim avionima odmah je obo- iz tog aviona 22. aprila 1992. godine. No-
je raskola dviju partija sve se promijenilo, reno čim su ušli u domet njihovih raketa. vinar Sead Omeragić istražio je upotrebu
pa je tako ranih 1950-ih godina došlo do To je u najkraćem sav učinak tog slavnog aviona napravljenih uglavnom u mostar-
premještanja vojne industrije koja je bila proizvoda iz Mostara. skoj fabrici Soko u ratu od 1992. do 1996.
blizu istočnih granica, što dalje na zapad U svim avionima koji su pravljeni u pa napisao da je u „445 avionskih napada
Jugoslavije. Iz Srbije u Mostar su premje- mostarskoj fabrici Soko sve glavne kom- ubijeno oko 2.200 civila, a ranjeno više
šteni glavni pogoni Ikarusa i Utve sa svim ponente, od Rolls-Royce Viper motora do od deset hiljada. O tome se gotovo ništa u
mašinama i stručnim radnicima, pa je tako stajnog trapa, sjedišta, Browning mitralje- javnosti ne zna niti se pisalo u medijima.
nastao Soko. Slobodno možemo reći: da za, nišana i sve ostale avionike čvrstom Znaju i pamte samo porodice tih žrtava“.
nije bilo svađe sa Staljinom, ne bi bilo ni valutom plaćane su na Zapadu. Nešto od Ove jugonostalgične ideološke narative
fabrike aviona Soko u Mostaru. toga kasnije se pravilo kod nas na osnovu bazirane na retroaktivnom konstruisanju
Početkom 1950-ih godina Amerikan- licencnih ugovora. Za to vrijeme država je bolje prošlosti uvijek prati zajednička nit, a
ci i Britanci su poklonili Jugoslaviji više grcala u dugovima i molila zajmodavce na to je neskrivena mržnja prema najvažnijoj
tipova svojih aviona. Tako je u junu 1953. Zapadu da prolongiraju vraćanje dugova. bošnjačkoj stranci i neskrivena jugo(srbo)
godine JRV dobilo 54 američkih aviona Samo četrdesetak godina poslije prese- filija. Fantazijama o izgubljenom raju na
F-84G Thunderjet, a kasnije još drugih va- ljenja srpskih fabrika u Mostar političke zemlji treba se u komentarima po društve-
rijanti ovog tipa, tako da je sve do 1974. silnice promijenile su smjer, pa su počet- nim mrežama i javnom prostoru suprotsta-
godine nebom iznad Jugoslavije letjelo kom 1992. godine u više stotina šlepera viti argumentima, te polako vraćati i pono-
ukupno oko 230 ovih aviona. Na osno- s registarskim oznakama gradova Crne vo osvojiti izgubljenu unutrašnju snagu i
vu nacrta ovog američkog aviona Soko je Gore i Srbije, AR, BG, BM, BO, BR, CT, samopouzdanje svih onih koji osjećaju da
započeo vlastitu proizvodnju, a letjelica HN, KO, KŠ, KV, PA, TG, TU..., ponovno pripadaju bošnjačkom biću. n

31
STAV 7/7/2023 31
2
/
0
3
2
7
V
TA
S
/
7