Page 47 - STAV broj 311

ajveći dio Drugog svjetskog rata Jugoistoka bila je to što se njemačka gru-
vodile su se borbe za slabo nase- pa vojski E, koja je brojala oko 350 hiljada
ljeno Nevesinje zbog njegovog vojnika, a koja se sredinom 1944. nalazila u
Ngeografskog položaja. Zbog no- Grčkoj, trebala preko NDH izvući prema
vonastalih vojnih i političkih okolnosti, Mađarskoj i biti upotrijebljena u borbama
Vrhovno zapovjedništvo Oružanih snaga protiv sovjetskih jedinica.
Njemačke (Oberkommando der Wehrma- Na temelju komandi Adolfa Hitlera od
cht – OKW) uspostavilo je aktivnu odbranu 5. oktobra 1944. naređeno je povlačenje
zvanu “zelena linija” s bočnim utvrđenjima grupe vojski E iz Grčke preko Jugoslavije.
Knin – Široki Brijeg – Mostar – Nevesinje Štab njemačke grupe vojski E preuzimao
kako bi štitili jugozapadni bok glavne linije je sva zapovjedništva preostalih njemačkih
fronta radi povlačenja njemačke grupe od jedinica u NDH. Jednako tako, njemačka
napada Narodnooslobodilačke vojske Ju- Vrhovna komanda u isto je vrijeme naredila
goslavije (NOVJ) i od mogućeg iskrcavanja povlačenje s Jadranskog mora i uspostavu
savezničkih snaga u Dalmaciji. takozvane “zelene linije” Knin – Livno –
Borbe za Nevesinje trajale su od okto- Široki Brijeg – Mostar – Nevesinje – Gac-
bra 1944. do sredine februara 1945. godine, ko, što je trebala biti zaštitnica bokova
kada su jedinice NOVJ-a okončale njego- sremskom frontu od moguće savezničke
vo zauzimanje. Odjeljenje zaštite naroda invazije na južnom ili srednjem Jadranu,
(OZNA), uz pomoć redovnih jedinica NO- protuudara NOVJ-a te zaštite povlačenja
VJ-a, imalo je naredbu uspostaviti revolu- njemačke grupe vojski E iz Grčke.
cionarnu komunističku vlast metodom li- Međutim, razvojem događaja iz oktobra,
kvidacije nedužnog civilnog stanovništva novembra i decembra, zamišljena “zelena
i zarobljenih pripadnika oružanih snaga linija” u najvećoj je mjeri uništena. Parti-
Njemačke i NDH u tom mjestu. zanske jedinice uspjele su ovladati Kni-
U poslijeratnom vremenu 1945. godine nom, Duvnom, Livnom, Posušjem i Gac-
jedinice NOVJ-a, uz odobrenje OZNA-e, kom, tako da je Mostar sa svojim bočnim
činile su masovna ubistva zarobljenih hr- uporištima u Širokom Brijegu i Nevesinju
vatskih vojnika s križnog puta i ubacivale ostao jedini dio te zamišljene “zelene crte”
ih u Bišinu, mjesto zvano jama Novakuša, koju su koncem 1944. kontrolirali Nijem-
kod Nevesinja. ci, te ujedno najjužnija tačka u tadašnjoj
Evropi koju su kontrolirale oružane snage
GRUPA “WETZEL” Njemačke zajedno sa svojim saveznicima. budno motrenje i pravovremene veće na-
Nakon kapitulacije Italije u jesen 1943. Ta činjenica nikako nije išla u prilog pade kako bi se odbrana Nevesinja mogla
godine, oružane snage Njemačke, uz četnič- Josipu Brozu Titu, vođi Komunističke pregrupirati. Postoji razumljiv razlog zašto
ke jedinice iz Nevesinja, Trebinja i Gacka, partije Jugoslavije, jer je rušila njegov po- se pitanje pobjednika nije odlučilo u jesen
uspostavile su vojnu kontrolu u Nevesinju. litički ugled u novom evropskom poretku, 1944. godine.
Okosnicu odbrane Nevesinja držale su jedi- odnosno među saveznicima. Komandant Vojni stratezi s jedne i druge strane
nice Drugog i Trećeg bataljona te artiljerij- Jugoistoka Von Weichs 23. oktobra oba- znali su da će se pitanje ratnog pobjednika
ska brigada 369. pukovnije u sastavu 369. vijestio je Komandu njemačke 2. oklopne rješavati u proljeće, stoga su i jedni i drugi
pješadijske divizije. Te se jedinice u litera- vojske o ponovnom Hitlerovom ukazivanju još po snijegu vršili taktička pregrupira-
turi nazivaju borbenom grupom “Wetzel”. o odlučujućem značenju držanja Mostara. nja. Operacija “Bura”, pokrenuta 27. i 28.
Komandant 369. pješadijske pukovni- S druge strane, Vrhovni štab NOV i POJ januara 1945. godine iz Širokog Brijega i
je bio je pukovnik Wetzel, čiji je štab bio naredio je 4. oktobra 1944. štabu 29. her- Mostara, planirana u štabu 369. pješadij-
u Nevesinju. Prema nekim izvještajima, cegovačke divizije da Dubrovnik i taj štab ske divizije njemačke vojske, smještenom
oružane snage NDH nisu imale svoje jedi- preduzmu mjere za rušenje komunikacije u Potocima kod Mostara, svojevrstan je
nice u Nevesinju nego su bile raspoređene od Foče i Kalinovika prema Sarajevu i od odgovor partizanskim komandantima koji
na širem frontu Širokog Brijega i Mostara. Nevesinja prema Kalinoviku, uz angaži- su se sve više pregrupirali prema Konjicu,
Međutim, prema obavještajnim podacima ranje stanovništva. čime su njemačke snage u Mostaru, Širo-
9. dalmatinske divizije od 26. januara 1945. Vrhovni štab obećao je, nakon što se kom Brijegu i Nevesinju mogle doći u pot-
godine, navodi se kako je 9. satnija 3. boj- ostvare povoljni uvjeti, podršku 1. tenkov- puno okruženje snaga NOVJ-a.
ne 9. stajaćeg djelatnog zdruga, u sastavu skoj brigadi NOVJa na smjeru djelovanja Međutim, stoji i činjenica da su ustaški
9. hrvatske gorske divizije, držala položaj 29. hercegovačke divizije. Glavna namjera časnici još od novembra 1944. godine vrši-
u Nevesinju do 19. januara 1945. godine, Vrhovnog štaba NOVJ-a bila je zauzimanje li pritisak na štab 369. pješadijske divizije.
kada je prebačena u Široki Brijeg. Mostara i, u skladu s tim, okončanje borbi Njihov cilj bio je da u sklopu njemačkih
NOVJ je do kraja decembra 1944. go- u Hercegovini. Nije bilo većih pomicanja vojnih planova dobiju jedan dio podrške
dine držao Srbiju, Crnu Goru, Makedo- linije fronta sve do sredine februara 1945. za svoje interese, a to je povratiti što više
niju i veliki dio NDH. Vrhovna komanda Prema njemačkim izvještajima, Ne- mjesta s hrvatskim stanovništvom pod
Oružanih snaga Njemačke sredinom 1944. vesinje je bilo opskrbljivano opremom i svoju kontrolu. Iz dostupnih historijskih
uvidjela je da njihovim položajima u Jugo- municijom četiri sedmice jer su jedinice izvora vidljivo je kako su uspjeli pridobiti
istočnoj Evropi prijeti opasnost zbog općih 13. hercegovačke brigade nadzirale ko- dio njemačke vojske za tu namjeru.
promjena na ukupnom evropskom frontu: munikacijski put Mostar – Nevesinje, oko Ipak, glavni razlog pokretanja operaci-
s istoka je nadirala “Crvena armija”, a s kojeg su vođene neprestane borbe. Nje- je “Bura” bili su obavještajni podaci koje
Apeninskog poluotoka i zapada savezničke mački izvještaji nadalje ukazuju na to da je štab 369. pješadijske divizije njemač-
snage. Otežavajuća okolnost za Komandu su se borbena djelovanja ograničavala na ke vojske dobio o aktivnostima nekoliko

STAV 19/2/2021 47