Page 52 - Evrimin Mikrobiyolojik Çöküşü

MUC‹ZE MOLEKÜLLER: PROTE‹NLER

Proteinsiz bir yaflam mümkün de¤ildir. Çünkü proteinler hem vücudun
temel yap›tafllar›d›r hem de insan yaflam›nda son derece hayati öneme sa-
hip olan enzim ve hormonlar›n yap›lar›n› olufltururlar. Enzim ve hormon-
lar vücutta belirli görevlerde ve reaksiyonlarda uzmanlaflm›fl, karmafl›k
protein molekülleridir. Bunlar vücut içerisindeki koordinasyonun sa¤lan-
mas›ndan temel hayat fonksiyonlar›n›n sürmesine kadar bir çok önemli gö-
revi yürütürler.
Bu bölümde proteinlerin ola¤anüstü yap›lar›n› ve proteinlerden oluflan
bu mekanizmalar›n vücut içinde gerçeklefltirdikleri inan›lmas› zor ifllemle-
ri inceleyece¤iz. Her an içimizde bu ifllemlerin milyarlarcas›n›n gerçekleflti-
¤i düflünülürse, insan vücudunun hayal gücü s›n›rlar›n›n ötesinde komp-
leks bir sistem oldu¤u daha iyi anlafl›l›r.
Proteinlerin yap›s›nda 20 farkl› cins aminoasit yeral›r. Asl›nda do¤ada-
ki bu yirmi çeflit aminoasitin farkl› say›larda ve dizilifllerde s›ralanmas›n-
dan sonsuz çeflitlilikte farkl› protein türü meydana gelebilir. Proteinleri bir
zincire benzetirsek, aminoasitler bu zincirin halkalar›d›r. Canl› varl›klarda
bulunan protein türlerinin içerdikleri aminoasit say›s› 100 ile 3000 aras›nda
de¤iflir. Bir proteini meydana getiren dizilimlerde, aminoasitlerden birinin
rastgele ç›kar›lmas›, eklenmesi ya da s›ras›n›n de¤ifltirilmesi genelde prote-
inin tamamen ifle yaramaz, hatta zararl› hale gelmesine neden olur.
Aminoasitlerin yer ve say›lar›n›n yan›s›ra, bu aminoasitlerin oluflturdu-
¤u proteinin üç boyutlu geometrisi de çok önemlidir. (fiekil 15) Aminoasit-
ler do¤ru say› ve dizilimde biraraya gelmekle kalmaz, belli noktalarda bü-
külerek, proteinin görevini yerine getirebilmesi için sahip olmas› gereken
üç boyutlu biçimini de belirlerler. Bunu sa¤lamak için bükülme noktalar›n-
daki aminoasitler, belli bir aç›da bükülmeye imkan verecek flekilde, di¤er-
lerinden daha zay›f ba¤larla birbirlerine ba¤lan›rlar. E¤er böyle olmasa,
tüm aminoasitler birbirlerine eflit kuvvetlerle ba¤lansalard›, dümdüz, vas›f-
s›z ve ifle yaramaz bir protein zinciri oluflacakt›.
Oysa üç boyutluluk, proteinler için çok önemli bir özelliktir. Özellikle

50
EVR‹M‹N M‹KROB‹YOLOJ‹K ÇÖKÜfiÜ