Page 68 - Doğadaki Mühendislik

Doğadaki Mühendislik

• Ko ku Al ma Me ka niz ma sı
Somonların yolculukları, doğadaki en şaşırtıcı olaylardan biridir.
Binlerce somon balığı, yıllarca denizde yaşadıktan sonra, doğdukla-
rı akarsu yatağını nasıl bulmaktadır? Bunun için önce dev Pasifik
Okyanusu'na açılan binlerce akarsudan kendilerininkini bulmaları,
sonra da bu akarsu boyunca hiç şaşırmadan yüzmeleri, akarsu ken-
di içinde defalarca kollara ayrılmasına rağmen her yol ayrımında
doğru kararı verip doğru yöne gitmeleri gerekmektedir.
Milyonlarca yıldır yaşayan tüm somon balıkları, yapılması son
derece güç olan bu işi aynı beceriyle başarmaktadırlar. Peki nasıl ve
neden?
Önce "nasıl" sorusunun cevabına bakalım.
Araştırmalar, somonların bu yolculuğu yerine getirmeleri için
özel bir duyu sistemiyle yaratıldıklarını göstermektedir. Somonlar
okyanuslarda yönlerini bulmak için, dünyanın manyetik alanını al-
gılayan doğal pusulalarla yaratılmışlardır. Bu sayede Pasifiğin dev
suları içinde yönlerini hata yapmadan bulurlar.
Ancak asıl mesele, somonların kendi doğdukları akarsu yatağını
nasıl buldukları sorusudur. Bu başarı, doğal pusuladan çok daha
farklı bir sistem gerektirir.
Somon balıklarının bu müthiş yolculuğu nasıl gerçekleştirdiğini
anlamak amacıyla Amerika'daki Wisconsin Lake laboratuvarlarında
çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar sonucunda somonla-
rın yönlerini belirlerken koku alma duyularını da kullandıkları orta-
ya çıkmıştır.
Somonların burunları iki deliklidir. Su bir delikten girer, diğer de-
likten çıkar. Bu delikler balığın soluk almasıyla eş zamanlı olarak açı-
lıp kapanacak şekilde tasarlanmıştır. Herhangi bir kokulu madde ih-
tiva eden su buruna girdiğinde, balığın burnundaki alıcılar kimyasal
olarak uyarılır. Bu kimyasal uyarı bir enzim reaksiyonuyla elektrik

66