Page 78 - Bulten86_NET23

Gagavuzlar Kitap incelendiğinde, Gagavuz ve Türkiye Türklerinin halk kültürle-

ri arasında atasözü, deyim, masal, destan, halk hikâyesi, türkü ve
oyunlar, çocuk oyunları, gelenek görenek ve inançlar açısından bü-
yük benzerlikler olduğunu görülmekte. Zanet’in kitabı, Türklük bilimi
Edebiyat ve halk bilimi araştırmacılarına, bilim insanlarına yeni bir ufuk aç-
mış, karşılaştırmalı halk bilimi araştırması yapanlara geniş imkânlar
sunmuştur. Zanet, kitabın kapağına kendisinden masallar, ninniler,
Dil, gelenek görenek, yaşam tarzı açısından hi’ adında eserleri Gagavuz diline çevirmiştir halk hikâyeleri dinlediği annesinin fotoğrafını koymuştur.
birçok ortak taraflara sahip olan Türk boyla- (Çebotar: 7). Bu din adamın katkıları bunun-
rı ortak edebiyat örnekleri açısından da bu la sınırlanmamış ve hükümete başvurarak Kitaptan bazı kesitler: *Bal satan parmaanı da yalêêr.
zenginliğe sahip olduklarını tarih içerisinde ana dilinde gazete ve kitap yayımlanabil- Dualar *Çivi çiviyi söker.
dünyaya sergilemişlerdir. Orhon Yazıtları, mesi için izin isteyip 1907 yılından itibaren *Allaa versin uzun ömür sana. Demeklär/Deyimler
Divânü Lûgat-it Türk, Kutatgu Bilig, Kitab-ı Kişinev’de Gagavuz dilinde dini gazete çıkar- *Allahım, ver bana sabur da daya- *Aklımı aldı.
Dede Korkut gibi eserler ortak Türk edebiya- maya başlamıştır. Bu edebiyatın eser sayısı nım. *Başını belaya sokmuş.
*Allaa seni istediyndän ayırtmasın.
tının eserleri sayıldığı gibi Gagavuz edebiya- her ne kadar ciddi rakamlarla ölçülmese de, *İki ateş arasında.
tının da eserleri sayılmaktadır. Eski Sovyetler başlangıçtan günümüze kadar önemli ge- Zanet’in kitabı, Moldova’da Betvalar/Beddualar *Korkudan ödü patladı.
Birliği zamanında bu eserlerin Gagavuz ede- lişmeler olmuştur. İlk yıllar ana dilinde şiir, basılan Gagavuzluk bi- *Allaa belanı versin. *Ne ölü, ne diri.
*Ayak altına aldı.
biyatı içerisine dâhil edilmemesi ise büyük hikâye, roman, piyeslerin yazılmasının yanı liminin en önemli kitabı *Allaa versin da dilin tutulsun. *Göz boyacısı.
bir eksikliktir. Çağdaş Gagavuz yazılı edebi- sıra, başka dillerden eserlerin aktarılması ve özelliğinde. Bugüne kadar *Kör olasın. *Kör kütük sarfoş/sarhoş.
*Kara toprak kabul etmesin.
yatının gelişme sürecine bakıldığında elli yılı çevrilmesi, okul kitaplarının hazırlanması bu Gagavuz dünyasında (Mol-
geçmediği görülmektedir. edebiyatın temelini atmıştır. dova, Ukrayna, Romanya, Eminnär/Yeminler Bilmecelär
*Alaca mezar/Dünneyi gezär. (Para)
Bulgaristan) yayımlan- *Ekmek beni çatsın. *Allah yapar yapısını/Demir açar ka-
*Kör olıyım.
mış Gagavuz halk kültürü pusunu. (Karpuz)
ürünleriyle Zanet’in derle- Söleyişlär/Atasözleri *Er (yer) altında kum kaynar. (Karın-
ca)
*Aaç maymun oynamaz.
melerini bir araya getirmiş. *Aaç tavuk düşündä em/yem görü- *Kat kat döşek/Onu bilmeyän eşek.
Kitaba bir sunuş yazan Ga- müş. (Lahana)
gavuzların ünlü bilgini A. *Aalemin tauu/tavuğu kaz görünür- *Edi (yedi) delikli tokmak/Onu bilme-
yen ahmak. (Baş, kafa)
müş.
Gagauz dilindä birinci gazeta! Mihail Çimpoeş, eseri bir *Acı patlacanı kraa haşlamaz. *Yaalı (yağlı) kaşık/Duvarda yapışık.
*Allaa daayına görä kaar verer.
(Kulak)
“Gagavuz Ansiklopedisi”
Uzun zaman ancak sözlü edebiyat Gagavuz edebiyatına katkı sağlayan Niko- olarak değerlendirmiş. *Allaa bir kapuyu kapêr, başka kapu- *Er altında bir yaalı kayış. (Yılan)
çerçevesinde gelişen Gagavuz edebiyatı ge- lay Arabacı, Nikolay Tanasoglu, Dionis Tana- yu açêr. *Er altında kara bakır. (Turp)
rek göçebe, gerek ise yerli yaşam içerisinde soglu, Dmıtriy Karaçoban, Nikolay Baboglu,
bu kültürlerden etkilenmiş ve gelişme gös- Mina Köse, Gavril Gaydarjı, Stepan Kuroglu,
termiştir. Zengin folklor ve halk edebiyatına Stepan Bulgar, Petr Moyse, Konstantin Vasi- Türkiye ile İlişkiler
sahip olmasına karşın çağdaş, modern ede- lioglu, Dmitriy Ayoglu, Mariya Durbaylo, Fe-
biyat, oldukça geç gelişmiş ve oldukça genç dor Marinoğlu, Vasiliy Filioglu, Todur Zanet, 12 Haziran 1931’de Ham- sillerini yapmaları için Tür- ile daha yakından ilgilen-
bir edebiyat sayılmaktadır. Gagavuzların Petr Çebotar-Gagavuz, Afanasiy Karaçoban, dullah Suphi TANRIÖVER’in kiye ‘ye gönderir. Ayrıca 26 me konusunda desteklerini
modern edebiyatlarının bu kadar gecikme- Andrey Koçancı, Tudora Arnaut, Olga Ra- Romanya’nın başkenti Gagavuz kasaba ve köyünde alır. Bunlarla da yetinmeyen
sinin önemli siyasi, ekonomik ve edebi se- dova, Petr Yalancı vd. önemli isimler kendi Bükreş’te elçi olarak göre- Türkçe öğretim yapan okul- Hamdullah Suphi, Gagavuz-
bepleri vardır. Ortak edebiyat döneminden eserleri ile bu edebiyata önemli hizmetler- ve başlamasıyla birlikte Ga- lar açtırır. Bu okullara Dobru- ları Marmara Bölgesi ‘ne
sonra 19.yüzyılın başlarına kadar Gagavuz de bulunmuşlardır. Gagavuz edebiyatının gavuz Türkleri ile Türkiye ca Türklerinden ve Mecidiye göçürerek asimile olmaktan
dilinde yazılı eserlere rastlamak mümkün oluşması ve gelişmesi, yazar ve şairlerin bir Türkleri arasındaki bağlantı Müslüman Semineri mezun- kurtarmak ister. Bu konu-
değildir. arada hizmet vermesi amacıyla seksenli yıl- ve ilişkiler canlanır. Hamdul- larından öğretmen tayin et- da devrin Cumhurbaşkanı
Gagavuz edebiyatının başlangıcı resmi larda Moldova Yazarlar Birliğinde Gagavuz lah Suphi, ilk olarak Dobru- tirir ve bu okullarda Türkiye İsmet İnönü’nün de onayını
olarak 1957 yıllarında olmuştur. Fakat ya- Yazarlar Birliği Bölümü kurulmuş, 11 Şubat ca ve Besarabya köylerinde ‘den getirttiği ders kitapla- alır. Ancak 1939’da II. Dünya
zılı kaynaklarda ana dilinde ilk edebi bilgi 2001 tarihinde ise Gagavuz Yeri’nde Gaga- inceleme gezileri yapar. rının okutulmasını sağlar. Savaşı’nın başlamasıyla
1810 yıllarında verilmektedir. Bu dilde ya- vuz Yazarlar Birliği oluşturulmuştur (Arnaut Gagavuzlann Türkiye ve Hamdullah Suphi elçiliği sü- birlikte bu planı uygulama
zılmış olan ilk örnek Viyana’da basılan Ga- 2007). Gagavuz kültürünün, bu bağlamda dil Anadolu’daki Türk kültürü resince Romanya kralı Misel imkânı ortadan kalkar. Bu
gavuz dilinde Psaltır olmuştur. Moldova’nın ve edebiyatının korunmasında ve yaşatılma- ile ilişkilerini canlandırmak ve ana kraliçe Elena ‘nın gü- karışıklıklar arasında Ham-
Romanya’ya bağlı olduğu dönemlerde Gaga- sında 1988 yılından itibaren yayınlanmakta üzere 30- 40 kadar Gagavuz venini kazanarak Romanya dullah Suphi ‘nin elçilik göre-
vuz yazılı edebiyatının kurucusu sayılan din olan Ana Sözü gazetesinin de rolü büyüktür. gencini orta ve yüksek tah- ‘daki bütün Türklerin eğitimi vi 5 Aralık 1944 ‘te sona erer.
adamı, protorey Mihail Çakır (1861–1938) Todur Zanet ‘in redaktörlüğündeki Ana Sözü
ana diline Ortodoks Hıristiyan dininin kut- gazetesi günümüzde (www.anasozu.com
sal kitabı olan “Evangeliya” (İncil), ‘Psaltır’, adresinde) yerel ağ ortamından da takip edi- Kaynaklar: Argunşah, Mustafa-Güngör, Harun (1998).
Gagavuzlar, İstanbul: Ötüken Yayınları.
‘Liturgiya’,’Çasoslov’, ‘Kilisenin kısa tarihi’, lebilmektedir. Arnaut,Tudora,”Gagavuz Edebiyatının Gelişme Süreci”
‘Yeni kutsalların tarihi’, ‘Eski kutsalların tari- www.turkfolkloru.com
www.anasozu.com/gagauz-folkloru

76 77