Page 10 - AM210626
P. 10

10                                                          AWEMainta                                            Diasabra, 26 Juni 2021




                  Astronomonan a calcula ora c’e prome


          streyanan a forma y briya den nos universo















































       RESULTADONAN ta indica                           po (relativamente) despues di e Big               streyanan  a  cuminsa  forma,  mas

       c’e  lus  di e  prome galaxianan lo              Bang!                                             o  menos  250  pa  350  miyon  aña

       ta  suficientemente  briyante  y  den            Dor  di  calcula  e  galaxianan su                despues di e Big Bang.
       nos rango pa por wordo observa                   edad, e team por calcula mas o me-

       cu e James Webb Space Telescope                  nos e start di e ‘cosmic dawn’. Cu e              “E ta fantastico pa pensa cu partic-

       (JWST) di NASA, cu lo wordo lansa                midinan aki e team por a confirma                 ularnan di lus a biaha un trayecto-
       mas lat e aña aki. Asina astrono-                cu nan a observa e galaxianan aki                 ria di mas cu 13 biyon aña y despues

       monan por ta lo por presencia un                 ora  e  Universo  tabata  550  miyon              drenta un telescopio.” -Dr. Nicolas

       momento crucial den e evolucion di               aña bieu so.                                      Laporte, di e Kavli Institute of As-
       nos Universo directamente.                                                                         tronomy.

       E JWST lo bira e sucesor di e Hub-               “E meta semper tabata pa por wak                  Dr. Laporte tin tur su rason ora bo
       ble  Space Telescope,  e  telescopio             bek patras suficientemente pa por                 pensa riba e hecho cu e mismo lus

       principal di NASA desde cu el a                  mira e prome generacion di streya-                ey cu  nos  a observa di un  distan-

       wordo lansa na aña 1990. E team                  y  galaxianan,  y awor  nos  tin  e               cia asina leu, ta eigenlijk un ben-
       a analisa 6 di e galaxianan mas le-              prome evidencia convencibel di ora                tana di un  pasado unda apenas e

       hano, usando 4 di e ‘ground-based                nos Universo a wordo ilumina pa                   prome streyanan a wordo forma y
       telescopes’ pa haci un estimado di e             prome biaha.” -Prof. Richard Ellis                unda cu sigur bida no a forma ai-

       distancia. Nan t’asina leu, cu hasta             di University College London, UK.                 nda, pa despues e mesun particu-

       c’e telescopionan mas poderoso nan               E Universo a drenta den existencia                lar di lus ey biaha dor di espacio cu
       ta aparace como un par’i pixel riba              mas o menos 13.8 biyon aña pasa                   den transcurso di dje planetanan a

       pantaya di computer.                             den e Big Bang. Despues di e ‘flash’              wordo forma e.o, bida, y consecuent-

                                                        incicial,  el a pasa den un  periodo              emente un civilisacion, cu despues
       Ademas, nan ta un di e prome gal-                conoci como e ‘cosmic dark ages’.                 a avansa te na un nivel apto pa por

       axianan cu a forma, dus p’e tempo                Den e periodo aki e Universo no ta-               construi instrumentonan cu por a

       cu e imagennan ta  wordo capta                   batin lus at all. Un par’i shen mil               capta esaki y wak bek den pasado -
       pa telescopionan riba nos planeta,               aña despues a bin e periodo conoci                y esencialmente na nos mesun ori-

       nan ta wordo observa no hopi tem-                como e ‘cosmic dawn’, ora c’e prome               gen.
   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15