Page 22 - AHATA
P. 22

A16    CIENCIA & TECNOLOGIA
                   Diaranson 23 aPriL 2025
                ACF y Ban Lanta y Planta ta duna back na naturalesa riba Dia di Mama


            Aruba  Conservation  Founda-
            tion  (ACF)  como  un  organisa-
            cion  independiente  di  maneho
            di  conservacion,y  Ban  Lanta  y
            Planta(BLyP)  como  un  organi-
            sacion dedica na planta matanan
            nativo pa restaura Aruba su siste-
            ma  ecologico,ta  bini  hunto  pa
            sigui contribui na mehoracion di
            Aruba  su  naturalesa  en  celebra-
            cion di Dia di Mama Tera.

            Como  parti  di  e  colaboracion
            akinan,empleadonan y boluntarionan
            di  ACF  y BLyP  a  bini  hunto  pa  un
            actividad  chikito  pa  asina  comparti
            conocemento  y  duna  bek  na  mama
            tera  cu  plantamento  di  28  mata  di
            mangel cu a wordo criadoor di ACF                                       importante  pa  nota  cu  restauracion
                                                                                    di  Mangel  no  ta  solamente  nifica
            y BlyP mes. E ocasion significante aki
            a  wordo  inicia  cu  participacion  ac-                                plantamento di mangel nobo. Como
                                                                                    parti  di  e  proyecto  piloto  ‘Turning
            tivo di Prome Minister Mike Eman,
            hunto cu Director di Directie Natuur                                    the Tide’,analisis a revela cu restaura-
                                                                                    cion di condicionnan ambiental mes-
            &Milieu, Gisbert Boekhoudt. Akinan
            e team a demonstra henter e proceso                                     ter wordo drecha manera e fluho di
                                                                                    awa. Como parto di e proyecto, na e
            digerminacion di e matanan di man-
            gel.  Awo  lo  evalua  e  sobrevivencia                                 momentonan aki canalnan ta wordo
                                                                                    restaura na Spaans Lagoen pa asina e  ultimo, e mangelnan ta duna protec-
            den  naturalesa  pa  asina  sigui  siña  y                              mangelnan  den  e  area  aki  por  crece  cion  costero  den  temporada  di  tor-
            mehora  e  proceso  di  propaga  y  cria                                saludabel. E meta ta pa un dia e siste-  menta.
            ambos  mata  na  terenonan  dedica,y
            despues planta bek den naturalesa pa                                    ma ecologico por restaura su mes sin   Ta importante pa respeta e mondinan
                                                                                    cu mester planta mangel.
            asina por cuminsa restora areanan de-                                                                       di mangel. No corta ni kita mangel,
            grada di biodiversidad di flora nativo.
                                                                                    Kico  cada  persona  por  haci  pa-  tampoco tira sushi den e mangelnan.
            Ki tipo di Mangel lo wordo planta                                       contribui na e salud di Aruba su  Tene un distancia respetuoso y duna
                                                                                                                        e mangelnan nan espacio pa hunga e
                                                                                          Mondinan di Mangel?
                         y pakico?                                                  Rond  mundo,  mangelnan  ta  bou  rol importante cu nan tin den natu-
            Un  total  di  28  mata  di  mangel  a                                  menasa,  y  na  Aruba,  casi  90%  di  e  ralesa.
            wordo  planta  consistiendo  di  dos
            diferente  especie  di  mangel  cu  ta  e                               isla su mangelnan ya a disparce den   ACF y BLyP ta comprometi na e res-
                                                                                    e ultimo decada. Desde 2017, tur es-
            Avicenniagerminans,  conoci  como  e                                    pecie di mangel na Aruba ta proteha  tauracion  di  Aruba  su  naturalesa  cu
            Mangel Preto y e Conocarpus erec-                                       pa ley (AB 2017 no. 48)y internacio-  matanan  nativo  pa  duna  sosten  na
            tus, conocimanera e Fofoti. E Man-                                      nalmente tambe bou SPAW protocol  biodiversidad y resiliencia  climatico.
            gel  Preto,  ta  crece  normalmente  na                                 annex III.                          Di e mangelnan jong planta riba Dia
            canto di saliña y hasta den awanan di   wordo reconoci pa e rastro di salo cu                               di Mama Tera, ta spera di por siña con
            saliña,pero e ta prefera un habitat un   por wordo encontra riba su blachinan.   Ta  importante  pa  comunidad  com-  pa planta mas mangelnan den futuro
            poco  mas  seco  door  cu  tin  biaha  ta   E Fofoti ta Aruba su mata iconico cu  prende  cu  mangelnan  ta  hunga  un  pa  engrandece  restauracion  natural.
            dificil p e pa por haya oxigeno ora cu   ta tolera un gran cantidad di salinidad,  rol  crucial  como  habitat  pa  bestian-  Pa conoce e matanan di mangel mas
            e tera ta manera klei of si e ta bou di   pero cu ta prefera di crece na rand di  an  chikito  manera  e  kreef,  piscanan  di  cerca,  por  pasa  bishita  e  Green
            awa. E solucion pa e problema aki ta   saliña of mas paden di canto den ar-  chikito, pero tambe como area unda  house di ACF localisa na San Fuego
            pa forma varios raiznan di aire yama   eanan mas halto y seco compara cu e  cu pisca y cabaron por come. Adicio-  70, of por pasa na e cuna di mata di
            pneumatophores, cu ta laga e mangel   Mangel Preto.                     nalmente,  nan  ta  habitat  importante  Ban Lanta y Planta na Paraguana na
            crece bay laira manera dede largo of                                    pa  parha  y  otro  bestianan  por  pone  Noord.
            manera snorkel. E Mangel Preto por
                                                Pakico  e  especie  di  mangelnan  nan neishi. E blachinan di mangel cu
                                                               aki?                 ta cay ta provee cuminda pa bestianan  Pa  mas  informacion  por  tuma  con-
                                                ACF hunto cu Ban Lanta y Planta ta  manera  e  cangreu,  oester  y  mucho  tacto  cu  Aruba  Conservation  Foun-
                                                experimentando cu e germinacion di  mas cu na nan turno ta provee cum-  dation na info@acf.aw of por bishita
                                                e  matanan  di  mangel  y  crecemento  inda  pa  miyones  hende.  Mangelnan  paginanan  social  Facebook  of  Insta-
                                                optimal di tur  especie di mangel cu  tambe ta filtra e awa cu ta bin di tera  gram  of  por  tuma  contacto  cu  Ban
                                                por wordo encontra na Aruba. Esaki  pa drenta lama, asina strobando e yer-  Lanta  y  Planta  na  banlantayplanta@
                                                ta wordo haci cu e meta di optimalisa  benan di lama y e rifnan di coral di  gmail.com.
                                                e oportunidadnan pa planta mas man-  yena  cu  santo  causa  pa  erosion.  Por
                                                gelnan den futuro. Tabata tin e bunita
                                                suerte di tempo, cu e mangelnan jong
                                                tabata cla pa wordo planta ariba Dia di
                                                Mama Tera, iniciando e prome parti
                                                di e colaboracion akinan.

                                                     Dicon na Spaans Lagoen
                                                E  28  mangelnan  aki  a  wordo  planta
                                                den  area  protegi  di  Spaans  Lagoen,
                                                den  luganan  cu  a  wordo  identifica
                                                como apropia pa e especienan akinan
                                                cu na e momentonan aki  ta wordo
                                                restaura  como  parti  di  e  proyecto
                                                funda  pa  Union  Europeo  su  Pro-
                                                grama  di  RESEMBID,  ‘Turning  the
                                                Tide’. E mangelnan planta lo wordo
                                                monitorea  den  e  proximo  lunanan
                                                pa  crecemento  y  sobrevivencia.  Ta
   17   18   19   20   21   22   23   24   25