Page 12 - ANTILL DGB

12 Antilliaans Dagblad Maandag 11 juni 2018
Feuilleton

DE MEMOIRES VAN TATAIS LODEWIJK
DOOR

DANIEL
De staart van de orkaan van 1932 (71) GERHARTS

p 30 oktober 1932 riep waar de weg naar rechts afslaat om het middel en ik ging voet- te bouwen tegen de zakken
gezaghebber H.B.C. naar de Gouverneur Debrot- je voor voetje naar het voertuig aan en zo ontstond in een paar
O Schotborgh de com- weg, strandden twee balan- toe. De stroom was inderdaad uur een flinke dijk, die tegen
mandant van de Veldwacht, dras. De America en de Balti- krachtig en zonder dat touw de golven bestand was. We
brigadier Vis, bij zich en gaf more. De Baltimore ging verlo- zou men beter niet kunnen waren allemaal erg tevreden
opdracht de veldwachters rond ren, waarbij een jongen bijna proberen in het water te gaan. over ons werk.
te zenden en de bewoners van verdronk. Hij werd door de Bij de auto gekomen werd Toen het gevaar voor de
Kralendijk en de omliggende moedige Abraham Neuman het touw vastgemaakt, langs zoutpannen geweken was
dorpen te waarschuwen dat uit het water gehaald. De Ame- het touw terug naar de ‘vaste gingen we terug naar de plan-
een orkaan op komst was. Hij rica werd met moeite op het wal’ en met veel mankracht tage Aruba Amboina. Op deze
wist nog niet of hij Bonaire droge getrokken en bleek flin- werd het voertuig op het droge plantage waren twee grote
zou treffen, doch in elk geval ke schade opgelopen te heb- gebracht. dammen, die het regenwater
moesten maatregelen getrof- ben. Terug naar Kralendijk. De moesten tegenhouden. Die
fen worden. De laatste orkaan Gezaghebber H.B.C. Bij Playa Lechi liep de weg tocht naar Washington moest waren volgelopen, zodat het
was in 1877 en die had veel Schotborgh. vanaf Playa Pabao naar het worden uitgesteld. Nu ging het water tot aan de kruin van de
schade veroorzaakt (boek van noorden langs de kust. In de naar de zoutpannen aan de dam reikte en de overloop was
Dr. Hartog). De veldwachters gen slechts de staart en die was regentijd liep het water, dat in Lage Westkust. Gemakkelijker gaan werken. Het steeds toe-
gaven namens de gezaghebber al erg genoeg. de Savanah zich verzamelde, gezegd dan gedaan. stromende water werd langs
opdracht alle ramen en deuren Kralendijk had een houten door een betrekkelijk kleine Thans is er een mooie EEG- het einde van de dam, dat uit
met planken dicht te spijkeren. pier. Poten van ‘mamberklak’ opening naar zee. Echter deze weg van asfalt, doch in die tijd een gemetselde muur bestond,
Aan de door het gouverne- uit Suriname en betrekkelijk maal was de hoeveelheid wa- was er alleen een ‘weg’, die afgevoerd en het leek wel of
ment uitgegeven waarschu- nieuw. Hij was verbonden met ter, die uit het oosten kwam, ongeveer op de hoogte van het een rivier was ontstaan, die het
wing, dat een orkaan onze de wal via een landhoofd, dat zo groot en heftig, dat de gehe- tegenwoordige gezaghebbers- water in de richting Koningin-
eilanden naderde, werd voor bestond uit met cement ge- le weg over een afstand van huis naar links afboog en om neweg afvoerde en vervolgens
Bonaire een toevoeging ge- maakte muren en de ruimte dertig meter weggeslagen het binnenwater, dat de mooie Kralendijk onder water zette.
maakt: ,,Si orkaan ta cerca daartussen was opgevuld met werd. Het gat was zo groot en naam Salinja had, in de rich- Vandaar stroomde het naar het
Bonaire na paloe di marconi lo diabaas en stenen. Het gehele diep, dat na deze storm de weg ting van de plantage Lima liep. zuiden over de Kerkweg en de
worde hisa: di dia dos bandera landhoofd sloeg weg, maar de daar niet werd hersteld. Er De weg is daar nog en die ging Savaanweg (thans Simon Boli-
corra cu vierkant pretoe: ano- houten pier bleef in de bran- werd een nieuwe weg gemaakt naar de kust waar nu het ter- varweg) en op 2 november was
chi dos luz corra.” (als een ding staan. De golven hadden op de plaats waar deze thans rein van TWR begint. Even er een meer ontstaan dat reikte
orkaan dicht bij Bonaire is geen vat op de palen. is. verder moest men langs het van de Savaanweg tot aan de
zullen in de mast van het De kust langs het ontvan- We keerden terug en beslo- water van het Pekelmeer, voor- rotsen van de plantage Lima.
radiostation overdag twee rode gerskantoor, tevens douane en ten te proberen de plantage zichtig rijdend, soms door het Men kon met een boot van
vlaggen met een vierkant er in postkantoor, ging eraan. De Washington in het noorden te water, trachten de zoutpannen Playa Pabao naar de Katholieke
en ‘s nachts twee rode lampen fundatie van het gebouw bereiken. De Kerkweg was te bereiken. De zee was hier Kerk varen! Achter Terra Cor-
gehesen worden). Het radio- kwam bloot en wij stonden te overstroomd doch berijdbaar, natuurlijk ook woest, doch ra, dat tamelijk hoog ligt, was
station werd in die tijd ‘marco- bidden, dat de brandkast van op de hoek van de Koninginne- langs de kust loopt een koraal- het water anderhalve meter
ni’ genoemd! de Ontvanger naar beneden weg stond een huis dat de rif, waarop de golven veel van diep.
Ik woonde in het grote huis zou komen. Zover kwam het voor- en achterdeur open had hun kracht verloren. De ge- Het groentetuintje, dat ik
Breedestraat 13, hoek Kerkweg, echter niet. Een scheepje, dat staan, zodat het water vrij door bouwen hadden geen schade. in Amboina was begonnen,
en dat huis had ruim twintig door de eigenaar niet in veilig- het huis kon stromen. Wij was weggevaagd. De geiten
grote ramen en deuren. Het heid was gebracht, werd door zagen juist een kamerpot uit Ondermijning en schapen hadden zich op
zou een kapitaal kosten die een golf opgepakt en op het het huis drijven en de vrije Maar bij de Rode of Oranje de dammen in veiligheid ge-
allemaal van planken te voor- strand geworpen. Een aantal waterwereld opzoeken. Pan was het anders. De dijk bracht en hadden van de regen
zien. Ik wist dat een hevige stoere mannen sleepten het van koraalpuin was laag en de en de kou te lijden.
storm flinke schade aan een verder op het plein en het Mentor zee had een gedeelte van die Na twee dagen gingen we
huis kon toebrengen als de kwam voor de Pasanggrahan Bij Mentor konden wij niet dijk al afgebroken en was naar Washington. De weg
wind kans kreeg naar binnen te liggen. verder. Er was daar nog geen begonnen de gebouwen te van Rincon naar de plantage
te gaan en dan geen uitweg lets naar het noorden stond brug, doch een labadó, van ondermijnen. Een muur was was halverwege versperd
had. In zo’n geval kan het dak het huis van Landraad Hell- cement gemaakt, waarover het reeds ingestort. door takken en vuil. Dat wisten
eraan gaan. Wij brachten geen mund, juist aan het begin van water vrij kon stromen. Er Zo snel als maar mogelijk we gedeeltelijk op te ruimen
planken aan, doch openden de Bernhardweg. De gehele stond een auto op die plaats, was reden we terug naar Kra- en we konden toen de weg
aan de westzijde een grote weg was reeds weggeslagen. tot boven de treeplanken in het lendijk en haalden een aantal naar de plantage vervolgen.
deur, die op het balkon uit- Verder naar het noorden werd water en de krachtige water- jute zakken, die voor dividivi Daar vernamen wij, dat de
kwam en recht tegenover daar- de grindweg geheel vernield. stroom dreigde het voertuig werden gebruikt, uit het maga- wegen zodanig beschadigd
van, aan de oostzijde, een Gelukkig stonden de huizen mee te slepen. We reden terug zijn, stopten die in de auto en waren, dat we beter na een
groot raam. Meubels werden hier wat verder van het water. en leenden een lang touw bij toen weer terug naar de Oranje paar weken konden terugko-
opzijgezet en zo, redeneerden Veel huizen waren er in die een van de bewoners van An- Pan. Intussen had de zee zo men.
wij, had de wind vrije door- tijd nog niet. Op de hoogte, triol. Men bond mij het touw veel van de dijk afgebroken, De storm was wat gaan
gang door het huis. dat nog maar een paar meter liggen en ook de regenval werd
restte. Wanneer ook die paar minder. De zee bleef nog ver-
Veel regen meter door het water zou wor- scheidene dagen woelig. Toen
Op 1 november begon het. den vernield, had het zeewater de Atlas van de KNSM op zijn
Eerst heel veel regen en die toegang tot de lager gelegen reis naar de Bovenwinden
werd gevolgd door een harde zoutpan en bestond de kans Bonaire op zaterdag aanliep,
wind. Twee dagen lang bleef dat het gehele Pekelmeer en de meerde het schip aan het los-
het regenen, de wind werd zoutpannen overstroomd zou- staande overblijfsel van de
sterker, doch veroorzaakte den geraken. pier. Passagiers en lading
weinig schade. Met de zee was Wij hadden ook een paar werden met bootjes naar de
het anders gesteld. Hoge gol- arbeiders meegenomen en wal gebracht. Aan de wal was
ven stormden op de kust af. In schoppen en zo snel mogelijk een klein piertje van koraal-
die tijd was er geen kade. De werden de jute zakken met steen gemaakt, zodat de passa-
gehele kust was een glooiend koraalsteen gevuld en vervol- giers gemakkelijk konden
strand, zodat het water vrij de gens tegen de resten van de uitstappen.
langs de zee lopende wegen dijk gegooid, zodat verdere Nadien heeft Bonaire nog
overstroomde. Intussen verna- afgraving niet mogelijk was. een paar maal last gehad van
men wij, dat de orkaan onge- En toen geschiedde het won- aan de oostzijde voorbijtrek-
veer 25 mijl ten oosten van der. kende orkanen, echter geen
Bonaire voorbijtrok. Wij kre- Strijd tegen de zee. De zee begon weer een dijk was zo zwaar als die van 1932.