Page 11 - HOH
P. 11

A4   LOCAL
                 Diasabra 22 OctOber 2022

                  Diagnostico y bida despues di diagnosis


                  Drs. Melva Croes Yánez (Neuropsicologo / Presidente Fundacion Alzheimer Aruba (F.A.A.)



                                                                                                                                cultura y norma di e cliente,
                                                                                                                                of a wordo interpreta segun e
                                                                                                                                cuadro di referencia cultural
                                                                                                                                di e profesional, etc.

                                                                                                                                Pakico   usa   Trastornonan
                                                                                                                                Neurocognitivo  y  No  De-
                                                                                                                                mencia?
                                                                                                                                DSM-5 a wordo introduci na
                                                                                                                                2013. Por lo general DSM ta
                                                                                                                                para pa “Diagnostic Statistical
                                                                                                                                Manual” y tin  su raisnan des-
                                                                                                                                de siglo 19. E manual number
                                                                                                                                5 aki, mescos cu esnan prome
                                                                                                                                cu  ne  ta  wordo  dirigi,  entre
                                                                                                                                otro, pa scientificonan y con-
                                                                                                                                seheronan  cu  ta  determina
                                                                                                                                e  estandar  y  e  protocolnan
                                                                                                                                di  clasificacion  di    malesa-/
                                                                                                                                trastorno nan mental. Tur es-
                                                                                                                                nan  trahando  riba  tereno  di
                                                                                                                                diagnostico  di  trastornonan
                                                                                                                                y  malesa    mental  mester  tin
                                                                                                                                conocimento  di  DSM-5  pa
                                                                                                                                por bini cu un diagnosis mas
                                                                                                                                confiabel  posibel,  hasta  dis-
                                                                                                                                crimina/depersonalisa y hasta
                                                                                                                                abusa despues di e diagnosis.

                                                                                                                                Desde  2013  e  terminologia
                                                                                                                                ‘Trastorno  Neurocognitivo’
                                                                                                                                a bini na vigor pa por reem-
                                                                                                                                plasa e termino “De mencia”
                                                                                                                                cu  ta  un  palabra  insolente.
                                                                                                                                Es mas, e termino aki NO ta
            Recientemente  Bon  Dia  di  un  profesional  autorisa  y                              pa e cliente of pashent, ta por  cuadra cu e descripcion di e
            Aruba a publica un articu-   competente  cu  e  obhetivo  Diagnosis:                   ehempel pa:                  sintomanan cu ta ser observa
            lo unda cu a papia tocante  pa  determina  e  origen  y  na-  Ora  caba  cu  testnan  necesa-  Trece  claridad  den  incer-  cerca e pashent.
            un  presentacion  duna  pa  turalesa  di  un  condicion/  rio, e profesional y/of medico  tidumbre di un cliente/pash-
            Fundacion       Alzheimer  malesa,  mediante  un  evalu-  lo  evalua/analisa  e  resulta-  ent pa su condicion.     Te  ainda  tin  profesional  cu
            Aruba,  unda  cu  a  trata  acion  extenso  di  e  señalnan,  donan  pa  a  lo  largo    deter-  Por  garantisa  un  tratamento  ta  resisti  di  usa  e  termino
            varios punto di importan-    sintomanan y testnan (di lab-  mina  e  (posibel)  causa  di  e  adecua (si NO ta laat)   introduci  di  “Neurocogni-
            cia pa e parti di nos comu-  oratorio  /  clinico  p.e.:  MRI,  sintomanan observa. Esaki ta  Reduci of posibelmente pre-  tive Disorders” y ta scoge di
            nidad  cual  tin  mester  di  testnan  fysiologico,  testnan  resulta den un diagnosis y ta  veni  complicacion  y/of  pro-  sigui usa e palabra mahos aki
            mas  atencion  y  sosten  di  neuropsicologico, etc..)    e resultado di e  diagnostico.    gresion di e condicion.   di  “DE-Mencia”,  cu  ta  ni-
            nos  parti,  nos  adultonan                                                            Un diagnostico corecto y se-  fica ‘SIN MENTE’. Esaki tin
            mayor.                       E proceso aki, pa ta confiabel,  E profesional ta emiti e resul-  gun protocol pa por preveni  consecuencia  pa  e  diagnosis
                                         semper  mester  tene  cuenta  tado di e diagnosis na e clien-  daño causa door di un diag-  ya cu si e diagnosis mes ta pa-
            Conhuntamente  cu  e  ayudo  cu y mester ta adapta y basa  te of pashent. E profesional/  nostico innecesario y/of trata-  pia di un hende SIN Mente
            di  Drs.  Melva  Croes  Yanez,  riba  e  diferencia  cultural  di  medico ta obliga di:   mento incorrecto.         por spera tambe cu esnan cu
            ken  ademas  di  su  trabao  cu  expresion  emocional  y  cor-  Splica e resultado(nan) na un  Banda  di  por  elimina  incer-  mester ricibi e diagnosis, y su
            Fundacion  Alzheimer  Aruba  poral di e cliente/pashent. Es-  forma  comprendibel  y  ho-  tidumbre  cerca  e  cliente,  su  ambiente tambe lo comporta
            ta  un  nueropsicologo,  Bon  aki ta ensera cu No ta basta di  nesto na su cliente/pashent y/  representante/famia,  etc.,  e  nan  mes conforme e expre-
            Dia Aruba kier yuda consci-  pone un traductor of cualkier  of su  representante.      diagnosis tambe lo por habri  sion aki.
            entisa  comunidad  tocante  e  hende  traduci  e  comunica-  Duna e diagnosis aki por es-  porta  pa  oportunidadnan
            experiencianan  cu  nos  gran-  cion den un consultorio!   crito na e cliente/pashent. Es-  pa  contacto  cu  otronan  cu  Esaki lo por tin como conse-
            dinan  ta  pasa  aden  y  con                             aki ta pa cumpli cu e derecho  condicion similar pa       cuencia  cu  e  cliente/pashent
            pa  nos  yuda  nan  di  e  miho  Pakico? Pasobra tin custum-  civico di e pashent/cliente.   sosten,  (ehempel:  den  un  lo  no  haya  e    respet  y  trato
            manera,  sigurando  cu  nan  ber pa un miembro di famia                                centro  di  dia),  un  miho  au-  di  custumber  y  hasta  wordo
            por  tin  un  calidad  di  bida  di e cliente of secretaria di e  E  ta  sumamente  importante  tomaneho   y   prognostico  stigmatisa  prome  cu  e  diag-

            conforme na loke nos tur ta  profesional tuma e  papel di  pa  nos  compronde  esaki.  con anda cu e condicion den  nosis.  Esaki  lo  conduci  sin
            merece.                      interprete  den  entrevista  of  Cu  e  conocimento  aki,  ora  cuido y alaves POR contribui  duda na  stigmatisacion, dis-
                                         intake (para-)medico cu e cli-  di  ricibi  un  servicio  for  di  na  un  miho  calidad  di  bida  criminacion, depersonifacion
            Pa  por  conscientisa  y  educa  ente  /  pashent.  E  interprete  un  profesional  medico,  nos  despues di diagnosis.   y  hasta  abuso  /  negligencia
            nos  mes  di  e  miho  manera,  aki  cu  NO  ta  profesional  por sigura cu ta den cumpli-                          di esun cu ta sufri di un di e
            ta  importante  pa  compro-  adecua,  tin  e  tendencia  di  mento cu nos derechonan, y  Sa pasa cu un diagnosis NO  condicionan  progresivo  aki
            nde  cierto  puntonan  y  trece  comete  eror  den  traduccion  cu nan ta eherciendo nan tra-  ta corecto. Esaki por tin dife-  den su bida despues di diag-
            enfoke riba esaki, cual no ta  cu ta potencialmente peligro-  bao  y  obligacionnan  manera  rente motibo: Por ehempel, e  nosis.
            conta  solamente  pa  pash-  so pa traduccion cu ta poten-  mester ta. E ta importante pa  diagnostico no a wordo haci
            entnan  cu  Alzheimer,  sino  cialmente peligroso pa tanto e  nos semper ta sigura cu nos ta  segun  protocol,  e  informa-  F.A.A.  ta  sigui  lucha  pa  dig-
            tambe pa cualkier topico rela-  diagnostico, diagnosis, e bida,  ricibiendo un diagnostico cu  cion  cu  a  wordo  suministra  nidad di tur esnan cu ta su-
            ciona cu nan salud.          cuido,  tratamento  y    guia  di  un diagnosis confiabel.  no  a  wordo  interpreta  cor-  friendo di un of otro condi-
                                         e cliente/pashent, despues di                             rectamente, e material usa ta  cion neurocognitivo y pa  nan
            Diagnostico: Kico esaki ta?   diagnosis. Por ehempel door  Importancia  di  un  Diagnos-  carece di confiabilidad y no ta  por ta sigur cu pa F.A.A
            Esaki ta e proceso haci door  di mal comprendemento.      tico confiabel y su Diagnosis  tene cuenta cu normanan di e
   6   7   8   9   10   11   12   13   14   15   16