Page 9 - AB
P. 9

Diaranson, 27 Augustus 2025                                    AWEMainta                                                  LOCAL             7





       cu nan tabata contene. Den chat di                 di Facebook, hopi biaha tin mas tendencia pa kere loke nan ta mira riba nan
       famia y debatenan di bario, hendenan               pantaya.
       tabata discuti riba puntonan cu nunca

       tabata real for di  comienso.  Algun a             Preparando p’e era di deepfake
       realisa e berdad solamente despues                 Loke Aruba a presencia siman pasa por ta solamente e comienso.
       cu otronan a señala: “Bo sa cu esaki
       ta edita, berdad?”                                  Segun cu hermentnan di inteligencia artificial bira mas avansa y accesibel, infor-

                                                          macion falso lo no bin mas cu erornan obvio of edicionnan ridiculo.
       E peliger di credibilidad                          Enbes di esey, contenido falso por parce perfecto—hasta pa wowonan entrena.
       Si un simpel corte den un video por                E solucion lo no ta simpel. Iniciativanan di fact-checking, campañanan di alfa-
       dividi  opinion asina drasticamente,               betismo digital y programanan mas fuerte di conscientisacion digital lo ta nece-

       kico ta pasa ora tecnologia avansa mas             sario.
       leu?  E batayanan recien  riba rednan
       social na Aruba ta lanta pregun-                   Igualmente importante, ciudadanonan mester desaroya un skepticismo salu-
       tanan preocupante tocante futuro. E                dabel: Tuma un pausa prome cu reacciona, verifica prome cu comparti, y corda

       edicionnan basico di awe tabata sufi-              cu no tur cos cu bo ta mira online ta real.
       ciente pa confundi of cende candela. E
       hermentnan di mañan—deepfakes cu
       ta imita bos, cara y gestonan perfecta-

       mente—por haci’e casi imposibel pa
       distingui entre real y falso.


       Imagina un candidato politico “gara”

       ta bisa algo escandaloso den un video
       cu ta parce y zona autentico. Imagina
       un lider di negoshi  aparentemente
       primintiendo algo cu e nunca a bisa, of

       hasta un bisiña supuestamente confe-
       sando un crimen. Pa ora e berdad sali
       na cla—si acaso e sali—e daño por ta
       haci caba.



       Dicon Aruba ta vulnerabel
       Aruba no ta straño na debate politico
       cayente, y rednan social solamente a

       amplifica e intensidad. Cu un penetra-
       cion halto di smartphone y uzo amplio
       di  plataformanan manera Facebook,
       WhatsApp y TikTok, contenido digital

       ta plama lihe y sin control. Verificacion
       di hecho (fact-checking) hopi biaha
       ta keda atras, y pa ora coreccionnan
       aparece,  e  narativanan  por  ta  fiha

       caba den mente di hende.


       E division generacional ta complica
       e asunto. Arubianonan mas hoben,

       aunke no immuun na manipula-
       cion, generalmente ta mas skeptico
       di contenido online, custuma di mira
       parodia y triki digital. Arubianonan

       di mas edad, cu ta depende hopi
       riba mensahenan  manda y  postnan
   4   5   6   7   8   9   10   11   12   13   14